Albania invalide... Sos!...

Dikur mbijetoi, por...
Thonë se dikur jetonte e Bukura e Dheut. Ndrinte ajo vetë, ndrinte dhe gjithçka përqark saj. Nuk kishte të krahasuar bukuria e saj, as ditën e as natën: Del o diell të dal, del o hënë të dal.
Thonë se të Bukurën e Dheut fillimisht e quanin Pellazgji. Ishte aq madhështore, e hirshme dhe magjiplotë saqë u dashuruan marrëzisht pas saj tërë fqinjët dhe të largëtit që njiheshin me të, të qytetëruarit dhe barbarët. Po Pellazgjia rrinte krenare në jetën e vet. I nderonte dhe i respektonte tërë ata që i vinin rrotull, pa iu përulur askujt.
Na u bënë ziliqarë barbarët për krenarinë, vlerat dhe thesaret e saj. Dhe dikur iu turrën për ta mposhtur me përdhunë. U kacafytën gjatë barbarët me të, i rrëmbyen aty-këtu edhe copa stolish e thesaresh, megjithatë Pellazgjia nuk u mposht…
Ajo që mbeti pas atyre betejave grabitqare u quajt Iliri. Barbarët u kacafytën edhe me Ilirinë, i rrëmbyen të tjera thesare, të tjera stoli, po ajo nuk u dha. Tashmë e quanin Arbëri dhe trashëgonte ende një pjesë nga hiret e së Bukurës së Dheut, Pellazgjisë. Ashtu e hijshme, si gjithë të Bukurat e Dheut nëpër përralla, megjithëse e lodhur nga kacafytjet e gjata përdhunuese, Arbëria e paepur rrezatonte në sytë e barbarëve që nuk e duronin dot dritën e qytetërimit të saj. Dhe ata vrisnin mendjen si ta mposhtnin. Dhe i turreshin përsëri e përsëri, ditëve e netëve, gjatë dimrave e beharëve, i grabisnin stolitë, e plagosnin, e gjakosnin, i këpusnin gjymtyrët, por ajo, megjithëse mpakej e mpakej prej dhunës, nuk jepej. Ashtu e mpakur dhe e paepur ngjante rishtas e bukur dhe rrezatonte qytetërim në sytë e armiqve barbarë që donin ta zhbënin me çdo kusht.
Tashmë ca e thërrisnin Albani e ca të tjerë Shqipëri. Armiqtë si gjithmonë e kishin halë në sy dhe i turreshin përbindshëm bukurisë së saj...
Shqipëria e vogël, për mendjen e mbrapshtë të barbarëve, ishte Pellazgjia e dikurshme që ende nuk ishte epur prej dhunës grabitëse, prandaj nuk duhej lënë rehat. Ajo duhej zhdukur…
Kjo farë Shqipërie ishte apo nuk ishte Pellazgjia e dikurshme?!… Debatonin e debatonin armiqtë e saj dhe i turreshin përsëri për ta zhbërë që të mos i mbetej as nami e as nishani Pellazgjisë së dikurshme që rronte ende në gjenet e Shqipërisë…
Armiqtë e saj tashmë ishin jo vetëm barbarët, por edhe fqinjët e qytetëruar. Edhe ata i lakmonin ato pak thesare që trashëgonte Shqipëria prej Pellazgjisë së dikurshme…
Ishte apo nuk ishte Pellazgjia?!… Tashmë gjithçka ishte shndërruar në legjendë… Pellazgjia, e Bukura e Dheut, tashmë ishte një përrallë që u rrëfehej netëve kalamajve…
Ndërkohë dilte dikush që vendoste të eksploronte viset e legjendës. Dhe duke kërkuar nëpër udhët e vështira të meditimit muzgjeve të legjendës, si arkeolog i paepur, dikushi po zbulonte copëza stolish, gurë të çmuar, diamante e perla, që përbënin dikur thesaret e bizhuterive të Pellazgjisë…
Dikush, duke kërkuar, zbuluar dhe restauruar copëzat e bizhuve të grabitura nëpër shekuj nga trupi i Pellazgjisë, arrinte të rindërtonte profilin e Albanisë prej të Bukure Dheu… Dhe kështu, dalëngadalë legjenda po shndërrohej në realitet… Mirëpo, ky realitet, megjithëse u përkiste kohëve moderne, vazhdonte të ishte tejet shqetësues për stërnipët e qytetëruar të barbarëve të dikurshëm...
Dhe ata, me mençurinë djallëzore të stërgjyshit Odise, i dhuruan një kalë të bardhë politikës shqiptare, një kalë paqeje, në dukje, mutacion i Kalit të Trojës...
Dhe politika mutante shqiptare ia shaloi kalit të bardhë dhe iu turr për ta shkatërruar Shqipërinë për hesap të padronëve të vet... Dihet se lufta brenda llojit është vdekja më e sigurt... Padronët e rinj të politikës tiranike shqiptare e dinin mirë këtë fakt dhe përfundimin që do të sillte...
Dhe kështu, shpirtrat e barbarëve të dikurshëm më në fund mund të ndiheshin të qetë... Shqipërisë më në fund po i vinte fundi prej vetë politikës shqiptare, prej mutacionit të llojit të vet...
Dikur mbijetoi Shqipëria, por sot po vdes...

Sos!... Shqipëria po vdes!...
Ej, Shqipëria po vdes!... Shqiptarë, zgjohuni prej gjumit të vdekjes!... Shqipëria po vdes!...
Nuk e besoni?!...
Po këlthas se Shqipëria, ku edhe vdekja blihet e shitet, po vdes!... Kuptojeni në kuptimin e mirëfilltë të fjalës: po vdes!...
Besomëni!... Po vdesin shqiptarët dhe shqiptaria!... Po vdesin liria, idealet, shpirti!...
Kuptojeni mirë, fjalët e mia janë klithmë e pashpresë në këtë agoni kolektive më e rëndë se agonitë e shkaktuara nga murtajat e mesjetës evropiane... Sos!... Shqipëria po vdes!... Po vdes nën lëngimin e murtajës politikë!... Politikës shqiptare që blihet e shitet përditë te padronët grekë e serbë... Sos!... Sos!... Sos!...
Nuk më besoni?!... Në këtë vend, gjithçka blihet e shitet prej politikës që blihet e shitet për vete te armiqtë tanë tradicionalë!... Gjithçka blihet e shitet me urdhër të Berishës e të Ramës, nga klanet e Berishës e të Ramës, për klanet e Berishës e të Ramës... Në këtë vend të varfër ku po rrënohen gjenet, traditat dhe kultura, mbijetojnë vetëm injoranca dhe frika!... Dhe vdekja!... Dhe vdekja... Dhe vdekja!...
Po ju kujtoj se në këtë vend ku mbizotëron murtaja e politikës, mbijeton ende i vetmi ideal, Çamëria!...
Po kujt i plasi për Çamërinë, do thotë dikush në prag të vdekjes, kur edhe vet çamët janë ftohur dhe i kanë kthyer prapanicën këtij ideali?!...
Vërtet, nuk i plas askujt prej atyre që përjetojnë agoninë e vet!...
Eeej, ndoshta i plas Amerikës për Çamërinë, njëlloj si për Kosovën, se aha... atdhetarizmi shqiptar po vdes... shqiptarët po vdesin për vete!...
Eeej!... Në këtë agoni mesjetare që ka pllakosur Shqipërinë e kohëve moderne, mundohem të mbijetoj edhe unë... Më besoni, mundohem të mbijetoj me shpirt ndër dhëmbë!...
Dhe në buzë të greminës së mbijetesës, u kujtova dikur dhe i dërgova një mesazh mikut tim çam, deputetit Shpëtim Idrizi: I nderuar, ke Shansin e Madh të Epokës së Madhe të Dinosaurve që të bësh Epokë!... Përqafoje fort idealin çam dhe shpëtoje Çamërinë!... Mos e humb këtë shans!...
Miku im, Shpëtimi, të paktën në dukje, përpiqet për ta mbajtur gjallë idealin çam, për ta shpëtuar Çamërinë!... Ishalla nuk po tjetërsohet edhe ai, të blihet e të shitet si gjithçka tjetër shqiptare me urdhër të Berishës e të Ramës për hesap të klaneve të Berishës e të Ramës!...
Eh!... Në këtë vend, pronë e Zotit, ku politika pretendon rolin e Zotit, duhet që të shesësh edhe prapanicën për t’u “ringjallur” e për të fituar Statusin e Zombit... Duhet t’ia shesësh Berishës ose Ramës... Kështu duan të thonë... Ca që nuk i binden politikës...
Ej, shqiptarë, kujdes!... Tundini prapanicat e mos harroni se edhe ato janë pronë e Zotit!... Dhe dijeni mirë se nuk abuzohet aq lehtë me pronat e Zotit!... Nuk blihen e shiten pronat e Zotit aq lehtës as prej politikës!... Qoftë ajo më e sofistikuara dhe më djallëzorja!...
O Zot!... A ka Zot që ta shpëtojë Shqipërinë prej vdekjes, e cila blihet e shitet si gjithçka tjetër me urdhër të Berishës e të Ramës?!... Na duhet të gjithëve e fortë Albani-Shqipëria, or miq… Na duhet se pa të nuk do të gëzojmë as emrin e ndritur: shqiptar!...
Me siguri, Albania invalide nuk i duhet as Evropës!… Një Shqipëri e vdekur nuk i shërben askujt, besoj as politikës së shitur shqiptare… Sos!…
Eeej, shqiptarë, zgjohuni prej gjumit të vdekjes!... Ngrehuni si stërgjyshët tanë pellazgo-ilirë që u rilindën sa herë si feniksi prej hirit të vdekjes së vet!…
Shpëtojeni Shqipërinë evropiane prej shkretëtirës që i shkakton murtaja politikë që blihet e shitet për hesap të padronëve të vet, pronarë të kalit të bardhë të vdekjes!… Sos!... Sos!... Sos!...

Shefki Hysa

Nga Kujtim Bytyçi

Frederik Rreshpja, ky bohem shqiptar

Frederik Rreshpja lindi në Shkodër më1940. Edhe në të dhënat në aktakuzën e datës 11.08.1976 viti i lindjes është identik. Duke cituar të dhënat e aktakuzës shohim se viti i lindjes është 1940: “Frederik Rreshpja, i biri i Markut dhe Drandes, i datëlindjes 1940, lindur dhe banues në Shkodër”, por në shkrime të ndryshme për jetën e Frederik Rreshpes si vit i lindjes merret dhe viti 1941. Shkollën fillore dhe të mesme Frederiku i kreu në Shkodër kurse shkollimi i tij i mëtejshëm u ndërpre sepse në vitin e dytë u arrestua përsëri. Fillimet e tij letrare, më saktë daljen e tij para lexuesit me vepra të plota letrare e kemi në vitin 1968 me veprën “Rapsodi shqiptare”. Ky vëllim që në daljen e tij pati suksesin e pritur për vetë faktin se poeti ishte prezantuar para lexuesit edhe në periodikun e kohës. Vepra në fjalë, ashtu si dhe krijimet e botuara në periodikun e kohës, u mirëprit nga kritika e kohës. Ndërkohë që më 1976 po kjo kritikë mohoi vetveten e saj duke hedhur baltë mbi talentin e Rreshpes dhe duke e dhënë si shembull për të ndëshkuar poetin. Dënimi me katër vjet (më 1976) me akuza që dallohen qartë se ishin të fabrikuara, për agjitacion e propogandë, ndoshta do të ndikonte në talentin e tij. Dënimi më i rëndë ishte ndalimi i botimit të veprave të tij, përjashtimi nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë dhe heqja e krijimeve të tij nga programet shkollore. E gjithë kjo “gjueti shtrigash” kishte si synimim mbylljen e gojës së poetit. Nuk ishte i vetmi rast që po ndodhte. Fate tragjike të krijuesve, jo vetëm në këtë periudhë, por më parë dhe më vonë, ka mjaft. (Do të përmendja rastin e poetit disident, Havzi Nela, i cili më 1988 varet në mes të qytetit të Kukësit). Por ndodhi e kundërta. Vetëm pak kohë pas daljes nga burgu, Riku rishfaqet po aq fuqishëm në poezi, e cila për hir të së vërtetës duhet të themi se qe altari në të cilin Rreshpja u fal deri në fund të jetës së tij. “Erdhi koha të vdes përsëri” më 1994 është vepra e parë e botuar pas daljes nga burgu, pasuar dhe nga veprat e tjera “Lirika” më 1996 dhe “Në vetmi” më 2004. Me veprën “Në vetmi” Frederiku fitoi titullin poet i vitit.
Sasia e krijimtarisë letrare të Rikut nuk dihet me saktësi. Mendohet të ketë shumë dorëshkrime të cilat edhe sot e kësaj dite akoma nuk e kanë parë dritën e botimit. Mendohet se është një sasi e konsiderueshme, brenda së cilës ka edhe poezi të cilat janë ripunuar, poezi që nuk e panë asnjëherë dritën e botimit dhe poezi në botime me variante të tjera. “E kishte zakon që poezitë që nuk i pëlqenin i treste. Mjaftonte që të mos i pëlqente një varg ose strofë”, - shprehet Gjovalini, vëllai i Rikut. “I kam mbledhur me kujdes të gjitha ato që i treste dhe i ruaj edhe sot e kësaj dite si një thesar, të vetmin thesar që ka lënë Riku. Një ditë do t`ia botoj ashtu siç janë, siç i ka shkruar. Ndoshta nuk janë të bukura, por mendoj se edhe këto poezi të cilat Riku i ka tretur janë po aq të mira sa ato që ka botuar”.
Në një intervistë të botuar në vitin 1992 Frederik Rreshpja kishte thënë: “Gjithë ç’kam pasur e kam humbur. Nuk ankohem nga fati im… Nëse rri me njerëz, këtë e bëj vetëm për edukatë. Kohën e kaloj në dhomën time, i vetmuar…”. A është kjo gjithçka që mund të themi për Rikun? A mund të themi se ai ishte “zog i vetmuar” i cili kishte dëshirë të cicëronte i vetmuar? Megjithatë, Rikun pas daljes nga burgu e shohim gjithmonë në lëvizje. Pasi rifilloi aktivitetin e tij letrar me gazetën “Ora” e shohim edhe në Tiranë në revistën “Europa”. Po në Tiranë fillon aktivitetin botues me shtypshkronjën “Europa”, aktivitet që në fillim i solli të ardhura të mira, të cilat çuditërisht shumë shpejt i humbi dhe jetoi falë ndihmave financiare të dhëna nga shokët e tij. “E kam gjetur të ulur në qese të mëdha të mbushura me para”, shprehet Moikom Zeqo, miku i tij më i ngushtë. Nuk ishte i interesuar që të përcaktohej politikisht, sepse thoshte: “Mua nuk më intereson politika. Arti është më i gjërë…”, andaj Frederik Rreshpja iu përkushtua punës letrare. Ai ishte pra kryeredaktor i gazetës “Ora”, udhëheqës i një shtypshkronje dhe pronar i Shtëpisë Botuese “Europa”, por pasuria më e madhe ishte bujaria e tij dhe respekti për shokët. Megjithëse pjesën më të mirë të jetës së tij e kishte kaluar në burgjet e diktaturës dhe e dinte se kush e kishte denoncuar, përsëri me shpirtin e tij prej poeti, duke mos njohur hakmarrjen, asnjëherë nuk iu kundërpërgjigj denoncuesve të tij. I tillë mbeti deri në fund të jetës së tij Rreshpja, i cili më shumë se çdo gjë donte njeriun.
Që në fillimet e tij poetike Riku u paraqit para lexuesit si një poet i cili po prezantohej me unin e tij poetik, me individualitetin e tij. Me një individualitet që ndoshta ngjalli dhe xhelozinë e të ashtuquajturve poetë bashkohës të tij. Megjithëse kritika e kohës pak i kushtoi vëmendje, përfaqësimi i tij në tekstet shkollore më tepër ishte një imponim i talentit të tij, një pranim “de facto” i talentit të tij, por me rezerva. Një talent i cili do të ishte që në fillim nën mbikqyrjen e censurës. (Ndoshta një koicidencë, por edhe Migjeni që në fillimet e tij u vu nën vëzhgimin e rreptë të censurës). Frika e censurës del hapur në momentin kur pas denoncimit “…si një person që paraqet rrezikshmëri shoqërore që synon në minimin, dobësimin dhe përmbysjen e pushtetit popullor…”(Pjesë nga vendimi i gjykatës së rrethit Shkodër për dënimin e Frederikut më 14.08.1976) vendosi që të dënohej me 4 vjet heqje lirie. Kjo është vetëm maja e aisbergut të asaj që censura veproi me Rreshpen. Përjashtimi i tij nga LSHA dhe heqja e krijimtarisë së tij letrare nga tekstet shkollore u parashikua si goditja përfundimtare për këtë poet, duke menduar se kështu lau duart një herë e përgjithmonë nga “poeti plangprishës”, i cili nuk kishte formimin e duhur ideo-artistik (pjesë nga vendimi i LSHA dega Shkodër për përjashtimin e Frederik Rreshpes). Ndërkohë që Rreshpja kishte lënë gjurmën e tij poetike dhe kritika letrare, e cila ishte jashtë kuadrit të politikës së diktaturës, shprehte opinionin e saj të pavarur, opinion i cili e vendoste Rreshpen dhe krijimtarine tij letrare në një rrafsh me lirikët më të mirë europianë.
Ja disa nga vlerësimet që janë dhënë për Frederik Rreshpen:
Hans Joacim Lanksch: “Vepra e Frederik Rreshpes është poezi e dorës së parë e kalibrit europian”.
Robert Elsie: “Që në rininë e tij Rreshpja ka qenë një poet tronditës”.
Henri Izrael, botues amerikan: “… është një poezi tronditëse dhe me një mjeshtëri që ne amerikanëve na mungon”.
Ivanov, kritik rus: “Ne kemi Pushkinin, Jeseninin dhe shqiptarët duhet të jenë krenarë që kanë një poet të tillë”.
Leo dë Rua, kritik francez: “U trondita nga ky njeri që përmban një gjenialitet ballkanik, që është vendi i lindjes së artit”.
Ismail Kadare: “Frederik Rreshpja është ndër poetët më të mirë të Shqipërisë”.
Frederik Rreshpja ishte poet i lindur. Ishte poet në shpirt. Poezia e tij ishte poezi që dilte nga shpirti i tij. Dhe poezia e shpirtit është e pavdekshme. Vargu i tij poetik ishte një melodi e pavdekshme.
Frederik Rreshpja vdiq më 17 shkurt 2006 dhe u varros më 18 shkurt 2006 në varrezat e “Rrëmajës” të kishës katolike në Shkodër, në qytetin e tij të lindjes ,të qytetit që e deshi aq shumë. Shtatëmbëdhjetë shkurti nuk është gjë tjetër veçse një datë kalendarike. Jeta është më e gjatë. Poezia e tij ka lashtësinë dhe jetëgjatësinë e kombit. “Rrëmaja” nuk është varrezë, është vendi që mban brenda saj poetin e “melodive të pavdekshme”, Frederik Rreshpen.

Veprimtaria letrare
1967 “ Rapsodi shqiptare” (Poezi)
1968 “Tre përralla për femijë”
1972 “Zëri i largët i kasolles” (Roman)
1973 “Endrra e tokës” (Dramë)
1973 “Në këtë qytet” (Poezi)
1994 “Kompiuteri pa mësues” (Metodë)
1994 “Erdhi ora të vdes përsëri” (Poezi)
1996 “Lirika”
2004 “Në vetmi” (Poezi)

Pra, me pak fjalë, ky është porteti i poetit të mirënjohur Frederik Rreshpja.

Kujtim Bytyçi

Nga Agim Bajrami

Zhaneta Saliu - mes biznesit dhe poezisë

Befasia e këndshme me emrin Zhaneta
Portreti i biznesmenes së njohur çame Zhaneta Saliu fillon të të riprodhohet vetvetiu porsa hyn në mjediset e gjera dhe plot dritë të firmës së konfeksioneve Anisa & Noemi Sh.p.k në Spitall, Durrës, që ajo e drejton prej tetëmbëdhjetë vjetësh pa ndërprerë. Ambiente të pastra dhe komode, që ndonëse të ngarkuara me zhurmat e punës dhe të prodhimit, një syri të vëmendshëm i krijojnë përshtypjen e menjëhershme se këtu patjetër zotëron dhe ndihet dora dhe fryma e një femre autoritare.
Zhaneta ose Zhani, siç i thonë shkurt të afërmit dhe miqtë e saj, të shoqëron gjatë gjithë kohës me një buzëqeshje dhe ngrohtësi që s’i ndahet asnjëherë nga fytyra. Gjithmonë jemi mësuar që kur bëhet fjalë për biznese ose biznesmenë të suksesshëm mendja të na shkojë tek burra seriozë e fjalëpak me makina e kollare gjithëfarlloj. Por në rastin tonë ky takim ishte krejt ndryshe, kemi të bëjmë me një grua, nënë dhe biznesmene, si dhe me një aktiviste të heshtur të çështjes çame, për të cilën, sa herë bie fjala, Zhani fillon e gjallërohet si me magji, vetvetiu. Është një gjallëri që i ngjet pemës kur fillojnë e bien shirat e parë, një gjallëri që e ka emrin dashuri dhe respekt për rrënjën dhe vendlindjen e mohuar. Portreti i kësaj gruaje i gdhendur si në basoreliev fillon e të ravijëzohet vetvetiu fjali pas fjalie, duke e plotesuar vetveten dhe duke dalë kështu krejt natyrshëm përtej kornizave të zakonshme të një gruaje në kohë dhe hapësirë. Karriera e suksesshme e Zhaneta Saliut nuk është një dhuratë e rënë si prej qielli ose e ofruar bujarisht prej dikujt, por një udhë e gjatë lufte dhe vështirësish të panumërta, herë-herë me zigzake, por gjithmonë me një kahje të drejtuar nga lartësitë.

Shumësia e vlerave – Zhaneta Saliu
Në 1997, Zhaneta Saliu përfundoi kursin e organizuar nga dhoma e tregtisë dhe industrisë Durrës për menaxhim biznesi. Në 2008 u diplomua për Juridik në universitetin shtetëror të Tetovës në Maqedoni. Në vitin 2009 përfundoi kursin tremujor pasuniversitar për Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Diplomaci pranë Akademisë Diplomatike Shqiptare, Tiranë. Në 2006 mori titullin “Nderi i punës” me motivacionin: Për guximin dhe sukseset e arritura në fushën e biznesit dhe për krijimin e fronteve të punës për punësimin e grave dhe vajzave, ndërsa në 2008 mori titullin “Nderi i qytetit të Durrësit” me motivacionin për kontributin e rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të qytetit të Durrësit, mbështetjen e aktiviteteve në promovimin e historisë dhe kulturës qytetare durrsake, për vlerat e spikatura intelektuale dhe humane. Në vitin 2009 mori titullin Avokat.
Ne mund të vazhdonim edhe më tej me përvijimin e biografisë dhe vlerave intelektuale të kësaj gruaje, por për më shumë do të dëshironim t’ia linim vendin intervistës direkte me të.

- Çfarë mund të dijë më shumë lexuesi i revistës “Krahu i shqiponjës” për ju?
- Kam lindur në 7 Korrik 1966 në Plazhin e Durrësit, nga një familje me origjinë çame (komshi me skulptorin e njohur çam, Idriz Balani). Im atë është me origjinë nga fshati Petrovicë ndersa mamaja ime nga fshati Skupicë i Igumenicës. Në vitin 1945, në kohën e masakrave mizore greke dhe dëbimeve të dhunshme, prindërit e mi u shpërngulën dhe u vendosën në lagjen Plazh, Durrës, ku linda edhe unë. Dua të them se kur unë isha një vjeç, familja ime përjetoi një tjetër kalvar dhimbjesh,
këtë herë jo nga zervistët grekë, por nga pushteti komunist shqiptar me urdhër të Rita Markos. Na shpërngulën me dhunë dhe na detyruan të jetojmë në djerrinat e kripura të kënetës së Porto Romanos. Më pas, fëmijëria ime kaloi në lagjet e përbaltura të Shkozetit. Më kujtohet se kur binte shi dhe kishte përmbytje, unë detyrohesha të shkoja në shkollë me çizme ose në kurrizin e babait. Fëmijëria ime ka ngjyrën dhe dimensionet e një ëndrre të mbetur përgjysëm. Mua dhe moshatarëve të mi, në shumicën e herëve, na kanë munguar lojrat dhe romantizmi i moshës. Pas përfundimit të shkollës së mesme, me gjithë dëshirën time të madhe për t’u bërë gazetare, u detyrova të filloja punë në Fabrikën e Plastikës.

- Cilat kanë qenë ëndrrat e një vajze si ju Zhani në atë kohë?
- Unë nga natyra jam pak rebele, asnjëherë nuk më pëlqen plogështia dhe pajtimi me realitetin e imponuar. Kjo është një nga arsyet që, qysh në bankat e shkollës, jam munduar ta shpërfaq lirinë time në fushën e artit dhe të letërsisë, kam luajtur disa role pranë trupës amatore të teatrit Aleksandër Moisiu, në kohën kur atje ishte drejtor poeti i njohur Bardhyl Agasi. Mbaj mend një rolin tim të spikatur në koncertin “Internacionale do të jetë bota e re”. Ka qenë mosha kur njeriu fillon ta çmojë më shumë vlerën e vetes dhe lirisë individuale. Ajo kohë për mua, krahas përpjekjeve për të njohur skenën e teatrit, ka qenë edhe një periudhë e mbushur me lexime të gjithfarë lloji. Lexoja gjithçka të bukur që më dilte përpara. Atëherë kam filluar t’i perceptoj më mirë ëndrrat dhe realitetin që më rrethonte sepse arti është një dimension më tepër në jetën e një vajze në diktaturë. Por dua të them se mushkëritë e mia ishin më të gjera dhe nuk mund të kënaqeshin me kaq oksigjen. Në atë kohë kam filluar të merrem edhe me poezi. Guxoj të them se një pjesë e dimensionit tim shpirtëror, edhe në momentet më të trishta të jetës time, e ka ribërë vetveten nëpërmjet poezisë. Më kanë mbetur në mendje ende disa strofa poetike nga ajo kohë, disa vargje të një poezie time të hershme, mund edhe ta citoj:
Në kodrinën mbi qytet kemi hipur
dhe po shikojmë me kënaqësi
qytetin e lashtë të rilindur
Dyrrahun e lashtë dhe të ri.
Natyrisht, këto vargje mund të jenë modeste, por në atë kohë i mbushnin vitet e moshës time me më shumë ozon dhe hapësirë.

- Po më pas si shkoi jeta juaj?
- Në vitin 1991, në grahmat e fundit të diktaturës komuniste, në kushtet e një jete miserabël, në pamundësi për t’u pajtuar me këtë realitet, u detyrova të braktis vendlindjen time dhe t’i bashkohem grupit të fundit të refugjatëve të anijes Panama. Kisha disa kohë që më kishin hequr nga puna, si gjithë të tjerët, dhe jeta këtu ishte e padurueshme. Mungonin të gjitha sendet e konsumit jetësor dhe ky vend nuk të mbante më. Hipëm në vapor të shtyrë nga turmat laramane të njerëzve. Në atë kohë, vajza ime, Anisa, ishte vetëm gjashtëmbëdhjetë muajshe.
Nuk e harroj kurrë natën e zbritjes në portin e Brindisit, kur endeshim si zogj të trembur, të detyruar ta kalonim natën me gjysëm batanije.

- Si ju priti Italia?
- Të nesërmen, një çift italianësh nga provinca e Barit, Terlizzi, na morën në shtëpinë e tyre. Ishin njerëz të mirë dhe humanë. Punova ca kohë në spitalin e Barlettes, punë e cila nuk zgjati shumë sa për shkak të natyrës time krenare aq edhe për një lloj racizmi që vihej re tek vendasit italianë që na pritën. Gjatë kësaj periudhe kam bërë disa vajtje e ardhje midis Italisë e Shqipërisë, por që në fund përfundoja sërish në Itali. Ju thashë që në krye se vendi ynë, edhe për shumë vite të tjera, do të vazhdonte të vuante pasojat e tranzicionit dhe të një absurdi pa skaj.

- Kur ka qenë takimi juaj i parë në fushën e biznesit?
Takimi im i parë me biznesin përkon me njohjen time me biznesmenin e suksesshëm italian Claudio Massara, i cili u bë më pas shoku më i ngushtë i jetës sime.

- Si u njohët me Claudion?
- Siç ju thashë më parë, në vazhdën e ikje-ardhjeve të mia nga Italia në Shqipëri e kam takuar atë në tragetin e linjës Bari-Durrës. Ishim ulur pranë e pranë në të njëjtin stol, krejt rastësisht. Claudio donte të bisedonte me dy djem shqiptarë që nuk dinin italisht dhe kërkoi ndihmën time. Ishte një njohjë që, siç thonë poetët, ngjizi me shikimin e parë. Duhet të them se ishte një ngjizje fatlume mes meje dhe atij, më pas unë kuptova se isha njohur me një biznesmen dhe një profesionist të suksesshëm në fushën e konfeksioneve.
Po atë vit, Claudio më propozoi të hapnim bashkë një biznes rrobaqepësie. Ishin vitet kur në Shqipëri po hapeshin fabrika me kapital të huaj joint-venturë, por unë me Claudion vendosëm që biznesin ta kishim vetëm tonin. Natyrisht në atë kohë, hapja e një biznesi të tillë ishte me risqe dhe të papritura, por ne e kishim studiuar me vëmendje tregun e atëhershëm në Shqipëri dhe kryesisht në Durrës. Pas një vëzhgimi të hollësishëm, pas shumë dilemash dhe pasigurish, duke e marrë në sy rrezikun në kushtet e klimës së paqëndrueshme politike që ekzistonte në atë kohë, vendosëm që të hapnim një rrobaqepësi këmisharie. Vërtet e guximshme kjo iniciativë e jona, por pa guxim dhe pa rrezikuar, asgjë e mirë nuk mund të krijohet në kushtet e tregut kapitalist.
Që në fillim u përballëm me një sërë vështirësish dhe pengesash serioze që vinin si nga mungesa e një legjislacioni të plotë ashtu edhe nga pengesat e vazhdueshme burokratike që na nxirrte administrata e atëhershme shqiptare. Kërkoheshin dokumenta pas dokumentash, ryshfet pas ryshfeti, me një fjalë, një odise e tërë që të ndrydhte iniciativën. Tjetër vështirësi ishte ndërtimi i marrëdhënieve të punëdhënësit me punëtorët sepse punëtori shqiptar i asaj kohe ende ishte i papërgatitur për t’iu përshtatur kërkesave të sistemit të ri të punës. Punëtori shqiptar i asaj kohe ende vuante psikologjinë e punës së papaguar në socializëm.
Më ka mbetur në kujtesë që nga sistemi i shkuar një thënie anekdotike që i përshtatej aq mirë asaj psikologjie: “Ne bëjmë sikur punojmë, shteti bën sikur na paguan”. Thënie shumë e bukur apo jo?
Në kuadrin e vështirësive tona të panumërta, duhen shtuar edhe mungesa e specializimit të punëtorëve të industrisë së konfeksioneve dhe përshtatjes së tyre me kërkesat e tregut perëndimor. Na u desh të punonim një kohë të gjatë për krijimin e një tjetër psikologjie me punonjësit e ardhur rishtas në këtë punë. Mungonte tradita dhe intensiteti i punës. Na u desh gjithashtu të sforcoheshim tej mase për të kapur ritmet e prodhimit dhe ambientuar njerëzit me natyrën e prodhimit të konfeksioneve.
Në vitin 1993, fabrika jonë ishte një ndër pioneret e para të fazonit në Shqipëri.
Vërtet, krahu i punës në atë kohë ishte i lirë, por edhe investimet tona në këtë drejtim ishin të shumta. Ne investuam shumë për specializimin e këtyre njerëzve. Për këtë arsye u detyruam të sillnim teknikë dhe specialistë të njohur nga Italia. Nga viti në vit fabrika, falë këmbënguljes tonë, arriti të bëhej një ndër më të njohurat në vend. Ishin të shumtë faktorët që ndikuan në këtë arritje:
Së pari, respekti dhe vlerësimi i shijes së klientelës vendase dhe asaj perëndimore.
Së dyti, prirja për të ndjekur risitë dhe të rejat e modës në vijimësi e sipër.
Së treti, respekti për klientelën. Për ne klienti ka qenë dhe mbetet gjëja më e rëndësishme.
Në tregti, korrektesia është primare dhe mbetet e tillë. Ne nuk e kemi harruar asnjëherë këtë postulat. Kjo ka bërë që kërkesat tona të jenë gjithnjë në rritje ndaj cilësisë së prodhimeve. Duke i qëndruar gjithmonë pranë punonjësve tanë, ne kemi mundur të shmangim në një masë të konsiderueshme prodhimet skarco dhe të evitojmë ankimet nga ana e klientëve. Sot mund të pohojmë me kënaqësi se prodhimet tona fazoniste mund t’i gjesh që nga Anglia, Spanja, Gjermania dhe Italia e gjer në Kenian e largët afrikane. Nuk ka gjë më të bukur për një prodhues si unë kur merr lëvdata e përshëndetje nga anë e mbanë botës.

- A ka pasur ulje-ngritje biznesi juaj?
- Si çdo biznes tjetër, edhe ai që drejtoj unë ka pasur ulje-ngritjet e tij. Mjafton të themi se viti ’97 krijoi në punën tonë një sërë vështirësish të paparashikuara.
E tillë ishte pasiguria e dërgimit në destinacion e prodhimeve tona, mbrojtja e fabrikës nga sulmet e bandave, mungesat në punë të punonjësve, etj. Mbaj mend se në atë periudhë, të gjithë pjestarët e familjes e kemi ruajtur këtë biznes me jetën tonë, duke rrezikuar shumë.

- Si i keni pasur grafikët tuaj të prodhimit zonja Zhani?
- Dua të them se grafikët e prodhimeve tona kanë ardhur gjithmonë në ngjitje. Kjo i dedikohet jo vetëm zbatimit të marrëdhënieve tona kontraktuale me klientelën, por edhe cilësisë shumë të lartë të tyre. Kështu, përshembull, po t’i referohemi shifrave të prodhimit nga viti ’93, kur ne hapëm biznesin, një punëtore nxirrte 80 copë këmisha në ditë, tashmë, si rezultat i kualifikimit të tyre, kjo shifer është rritur në 400 copë.

- Çdo të thotë për një grua si ju të mbartë mbi supe një biznes kaq të vështirë?
- Tashmë unë jam një prodhuese që kam fituar një farë sigurie në punën time. Dhe për këtë duhet t’ia di për nder shokut tim të jetës, të paharruarit Claudio Massara, i cili arriti të nguliste tek unë reflekset e duhura dhe vetitë për të cilët ka nevojë ky biznes. Claudio Massara ka qenë dhe mbetet për mua një ikonë dhe shkollë udhëheqëse. Unë ruaj shumë nga thëniet e tij të paharrueshme. Një nga ato është edhe kjo: “Zhani, udha e biznesit tonë është me shumë zigzake, mund të qëllojë të humbësh një herë, por me vullnet dhe këmbëngulje mund të arrihet gjithcka” ose një thënie tjetër: “Zhani, e mbylle derën e repartit, fjalët e punës leri aty brenda, mos e përziej jetën private me problemet e prodhimit”.
Pas vdekjes së tij të parakohshme, mbi mua ra gjithë barra e biznesit, m’u desh të sforcohem e pse të mos them, të dal edhe nga vetvetja, duke sakrifikuar rehatinë e jetës time me qëllim që biznesi ynë të çante përpara. Kot thonë që gratë janë të dobta nga natyra. Ne gratë e Çamërisë e kemi në gen këmbënguljen dhe shpirtin e tregtisë. Kjo është një nga arsyet që im atë, Mithati, dhe mamaja ime, Mexhide, ma përsërisin shpesh herë me shaka: “Zhani, ty të hedhin nga kati i dhjetë dhe ti përsëri në këmbë që në këmbë do të biesh”. Natyrisht që mua më kënaq ky fakt dhe më bën të lumtur, por unë nuk jam e vetmja. Më bëhet qejfi që në Durrës dhe në mbarë Shqipërinë ka me qindra biznesmenë dhe biznesmene të Çamërisë, të cilët i japin tempin ekonomisë shqiptare edhe pse tek unë, krahas genit tim çam, është bashkangjitur edhe pak gen italian, marrë nga përvoja e këshilltarit tim të urtë, të paharruarit tim Claudio Massara.

- Para pak ditësh, vajza juaj, Anisa, sfiloi veshjet e stiluara nga vetë ajo në ambientet e Hotel Rognerit me sukses. A mund të flasim për një vazhdimësi familjare në këtë sektor?
- Do doja t’iu përgjigjesha me fjalët e sime bije: “Ky është një pasion që është rritur me mua, që e vogël kam bashkëjetuar me këtë realitet. Duke u rritur, lindi edhe dëshira për pikturën dhe disenjon e modës dhe gjithmonë jam munduar t’i bashkoj këto fusha”.

- Sa ndiheni e lidhur me familjen zonja Zhani?
- Zoti më ka falur dy vajza të mrekullueshme! Ne e mirëkuptojmë dhe e plotësojmë shumë mirë njëra-tjetrën duke krijuar kështu një ekip të vetëm. Si nënë jam munduar të ngulis tek fëmijët e mi vetitë dhe karakteristikat më të mira, t’i ndihmoj dhe t’i qëndroj përherë pranë duke plotësuar kështu, në një farë mase, mungesën e babait. Deviza ime e përjetshme është se prindi është pasqyra më e mirë ku fëmijët shohin vetveten.

- Sa ndihet çame Zhaneta Saliu?
- Sot, më tepër se kurrë, shpirti dhe qenia ime janë dhe rrahin me tokën e mohuar të prindërve të mi çamë. Ndonëse më shikoni kështu, të heshtur, regëtimat dhe lotët e Çamërisë sime,vuajtjet dhe kalvari i prindërve dhe gjyshërve të mi kanë lënë brenda meje gjurmë të pashlyeshme. Edhe pse jetoj në Durrës dhe larg tokës së mohuar, tek unë vazhdimisht do të gjeni një degë limoni dhe ulliri, dy gurë dhe pak baltë Çamërie. Mjafton të theksoj faktin që im atë ka mundur të sjellë në oborrin e shtëpisë time dy fiq nga kopshti i shtëpisë sonë të vjetër në fshatin Bedelen të Gumenicës. Ata kanë mbirë tashmë dhe mbas ca vitesh, ata do ta kalojnë çatinë. Çdo ditë, unë bashkë me prindërit dhe fëmijët e mi kujdesemi për ta sepse është i vetmi kujtim dhe lidhje e jona me tokën e gjyshërve. Po kështu, mbi çatinë e shtëpisë, krahas tjegullave të tjera, do të shikoni edhe dy tjegulla Çamërie. I ka sjellë im atë dhe i ka si gjëra shumë të shenjta. Të tilla janë dhe për mua dhe fëmijët e mi. Unë nuk i ndërroj ato me asgjë!

- Ju jeni nderuar disa herë me tituj nga shoqata Durrësi dhe disa shoqata të tjera simotra të këtij qyteti për kontributin tuaj me vlerë. A jeni krenare për to?
- Po, jam shumë krenare. Duke qenë me shpirt poete dhe artiste, gjithmonë e kam quajtur si detyrim në vetvete të ndihmoj artistët dhe shoqatat e tjera kulturore dhe ato në nevojë me një pjesë të të ardhurave të mia. Jam e bindur se kjo që bëj unë është një kontribut modest për qytetin tim dhe artin e kulturën e tij.
Faleminderit për intervistën.

Agim Bajrami

Kurva e pasur dhe shqiptarët

Më në fund Europa i ka liberalizuar vizat për serbët dhe maqedonasit dhe ata që në muajin qershor të vitit 2009 shkojnë tërë qejf në mejhanet e hanet e saj, shpenzojnë gjithë ç’kanë, pijnë e dehen, duke i sharë dhe kërcënuar edhe më shumë shqiptarët dhe duke e bërë edhe më të pasur kurvën plakë të pasur. Pra, Serbia dhe Maqedonia, me sa duket, do të hyjnë edhe në BE para Shqipërisë, duan thonë gojët e liga. Flitet edhe se Europa justifikohet se Shqipëria ende nuk i ka përmbushur standartet, se opozita shqiptare me protestat dhe grevat e saj të pafundme po e varros liberalizimin e vizave, të vetmen mundësi që u është afruar shqiptarëve të varfër, pavarësisht se Kryeministri ynë, i nderuari Sali, u ça e u nda, duke këmbëngulur se në qershor të vitit 2010 do ndodhë çudia, se në mos ndodhi në qershor do ndodhë patjetër në... 36 gusht... Mor do ndodhë se s’bën se Shqipëria është vendi i bumit ekonomik, se është mrekullia e super zhvillimit energjitik, se shqiptarët që nuk dinë ç’është termi krizë ekonomike, janë më të pasurit në botë dhe e meritojnë të hyjnë në Evropë, se... se ka edhe shumë “se” të tjera si argumente bindëse për vendin e shqiponjave.
Po ç’thotë në të vërtetë kurva e pasur, Evropa?! Asgjë, vetëm qesh e qesh dhe u gëzohet sukseseve që u dedikon Kryeministri ynë i nderuar shqiptarëve. Qesh e ngjesh, siç thotë një fjalë e urtë e mençurisë popullore. Mos!... Këtë e thonë vetëm gojët e liga se Evropa na do shumë. Ju betohem! Ja si shprehet ajo:
- Good Albania!... Shqipëria është vërtet vendi i tërë mrekullive të botës, - thekson Evropa, - por le të ulen njëherë në tryezë Sala e Rama e të gjejnë gjuhën se si do t’i ndajnë mrekullitë që u kanë dhuruar shqiptarëve, se nuk e gjetën as në mes të Strasburgut tim, nën kërcënimin e tmerrshëm të dhëmbëve të tmerrshëm të Krokodilit të Tmerrshëm që ka kullufitur sa e sa diplomatë e diplomaci botërore. Vërtet trima ata!... Është për t’u pasur zili dhe për t’u bërë shembulli më i bukur në botë qëndresa dhe heroizmi i tyre përballë hungërimave të të Madhit Krokodilit të Tmerrshëm...
Ju betohem, kështu sugjeron Evropa, e cila gati sa nuk përjeton orgazma në distancë prej trimërisë së liderrave tanë!...
Eh, mund ta shikoni edhe me sytë tuaj se sa vuan e gjora plakë e pasur për shqiptarët, në krahasim me serbët e maqedonasit!...
Bukur. Na do Europa, nuk ke ç’i thua. Më besoni!... Madje flitet se është penduar edhe për tërë ato që na ka punuar para, gjatë vitit 1913 dhe më pas kur e bëri Shqipërinë copë-copë dhe copat më të mira të saj, Kosovë e Çamëri e plot troje të tjera, ua fali fqinjëve tanë lakmitarë; për atë që bëri edhe në vitin 1945, kur na la nën sundimin e diktaturës komuniste enveriane. Është penduar aq shumë e gjora plakë sa është gati edhe të flirtojë veças me secilin nga dy udhëheqësit tanë trima që ata të binden e të miqësohen e të kuptojnë më në fund se në 36 gusht të vitit 2036 Shqipëria do të jetë patjetër nusja e saj!...
Oh, ç’fat!... Prandaj Evropa është aq në hall dhe sa për sy e faqe i shpreh tërë ato simpati për serbët, maqedonët e grekët, që ata të preken e të lotojnë e të mos e kundërshtojnë vullnetin e Shqipërisë e të Kosovës (për Çamërinë është ende herët për të folur, mund të flitet në kalendat greke, ose më 36 gusht të vitit 3636) për të hyrë në mejhanet e saj...
Eh, ç’sakrifica bëka kodoshja plakë për ne, shqiptarët e Shqipërisë, si gjithmonë, plebejtë e saj (për shqiptarët e Kosovës sot për sot nuk mund të flitet kaq hapur se mos e kuptojnë serbët dashurinë e madhe europiane alla EULEX dhe vënë veton e tyre kundër! Mos, o Zot!)!...
Na do Europa, nuk ke ç’i thua! Jo më kot i kërcënoi me Krokodilin e Tmerrshëm liderrat tanë... Epo nuk ka ç’bën tjetër, do thotë ndonjëri. T’ia japim hakun!... Kështu na ka dashur dhe kështu është sjellë qëmoti kurva plakë Evropë (qysh kur u shpik kurvëria, zanati më i vjetër i botës) dhe kështu do të vazhdojë të sillet me ne shqiptarët. Kështu do të na dojë pa mbarim dhe nuk do të përtojë t’i kërcënojë me Krokodilin e Tmerrshëm apo t’i ndëshkojë për mosbindje Salitë e Ramat shqiptarë, duke u ofruar edhe p... e saj, vetëm e vetëm që ata t’i përkushtohen kauzës evropiane dhe ta udhëheqin Shqipërinë (përfytyro Shqipërinë etnike!) nga mrekullia në mrekulli çdo 36 gusht deri në vitin e shumëpritur 3636 kur do të jemi të adoptuarit e saj dhe do të trashëgojmë tërë pasuritë që ajo ka grumbulluar, grumbullon dhe do të grumbullojë në kurriz të atyre që nuk e meritojnë të jenë evropianë të vërtetë!...
Poshtë gojët e liga që duan të na prishin me Europën!... Rrofshin Berisha e Rama që do të pajtohen së shpejti e do ta rimorkiojnë Shqipërinë drejt Evropës deri më 36 gusht të vitit 3636, vit fatlumë për shqiptarët!...

Shefki Hysa

Askush nuk mund të shkelë
mbi të vërtetën
(Bashkëbisedim me intelektualin
Altin Sulejmani)

1
Bota drejtohet me intelektualitet

Altin Sulejmani, njëri prej nesh
Kjo është shkurt biografia e tij, një prerje e profilit personal që, pasi e lexojmë, na jep të kuptojmë se është një nga ne, intelektualët shqiptarë.
Altin Petrit Sulejmani u lind në Durrës më 26 shkurt 1981. Shkollën e mesme e kreu në gjimnazin “Naim Frashëri” në vitet 1995–1999 ndërsa studimet e larta i përfundoi në universitetin e Breshias, Itali, në vitet1999–2005 për Ekonomi dhe Biznes.
Në vitin 2006 u kthye në Shqipëri dhe fillimisht zuri punë si shef finance në klubin e futbollit “Teuta”. Pak muaj më vonë kaloi në sektorin privat si shef i departamentit të financës i një prej kompanive më të mëdha të qytetit të Durrësit, Shoqërisë B.G.R. sha , e cila ndër të tjera drejton një prej qendrave tregtare më në zë në vend, Flagship Center.
Babai i tij Petrit Sulejmani, inxhinier, njihet si figurë e respektuar në qytetin e Durrësit. Për vite me radhë ka qenë kryetar i shoqatës “Çamëria” të rrethit të Durrësit. Fshati i tij i origjinës është Kurtesi i Çamërisë.
Nëna e tij, Luljeta Mane, është e bija e Ali Manes me prejardhje nga Rustemejt e Koskës, fis atdhetar me emër në Çamëri, internuar në Hamalle të Durrësit.
Namik Mane, shkrimtari i mirënjohur dhe miku i ngushtë i Bilal Xhaferrit, është daja e tij.
Në pranverën e vitit 1998 vizitoi vendet e shenjta muslimane: Mekën dhe Medinën dhe si rrjedhojë është haxhi. Pas vitit 2006, me përfundimin e studimeve të larta në Itali, është kthyer në Shqipëri me synimin për të lartësuar personalitetin e tij si pjesë e elitave intelektuale shqiptare...
Që prej vitit 2007 është drejtues i forumit rinor PDI –dega Durrës si dhe anëtar i kryesisë së PDI-së. Ka qenë kandidat për këshilltar bashkiak gjatë zgjedhjeve vendore të vitit 2007.

2
Korrigjimet historike janë të mundshme

- Askush nuk mund të shkelë mbi të vërtetën! Cilës së vërtete i referoheni dhe cilët janë ata që mund të shkelin mbi këtë të vërtetë?
- Dëbimi me forcë dhe terror i popullsisë çame nga trojet e veta nuk është opinion apo slogan i një grupi interesi, por fakt historik i pamohueshëm. Për këtë të vërtetë e kam fjalën. Cilët janë ata që mund të shkelin të vërtetën?!... U referohem atyre që janë munduar ta mbajnë në heshtje këtë çështje dhe të gjithë atyre, të cilët sot e kësaj dite kërkojnë të na detyrojnë të qepim gojën e ta arkivojnë problemin çam në sirtaret e harresës historike. Madje në këtë grup rrezikojmë të bëjmë pjesë edhe ne, në rast se do të vegjetonim në pasivitet apo do të na mungonte vullneti dhe guximi i domosdoshëm. Kjo është edhe arsyeja e aktivizimit tim politik në radhët e PDI-së, tek e cila gjeta njerëz me ideale, aftësi dhe me vendosmërinë e duhur për të nisur një proçes të pashmangshëm për finalizimin e idealit tonë - Çamërisë.

- Prej nga nis ky proçes dhe çfarë synon?
- Nis nga ndërgjegjësimi që jemi “njerëz të barabartë midis njerëzish të barabartë”. Njerëzit e barabartë njohin të drejta dhe detyrime ndaj njëri-tjetrit, ndaj fqinjit, ndaj mjedisit dhe jo ndere apo qejfmbetje! Ne, nga ana jonë, me siguri nuk kemi kryer shkelje të dinjitetit njerëzor të asnjë pakice, asnjë fqinji apo grupimi tjetër. Edhe gjatë periudhës së komunizmit, mekanizmi gjigand i dhunës u ushqye me shtetas shqiptarë dhe në asnjë rast nuk e shtriu kthetrën gjetkë. Kështu që ne padyshim na takon të kërkojmë drejtësi për sa kohë i jemi përmbajtur asaj. Në rast se nuk do të ngrihemi vetë ne për të kërkuar të drejtat tona me siguri që askush tjetër nuk do ta bëjë këtë! Çamërinë, tekefundit, do ta bëjmë tonën ne, çamët…

- Kujt duhet t’i drejtohemi për të vënë në vend këtë “drejtësi të munguar”?...
- Realiteti botëror njeh institucione që i kanë vënë vetes për qëllim respektimin e të drejtava themelore të njeriut. Sipas Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, njëri prej tyre, Komisioni Evropian duhet ta marrë në shqyrtim sa më parë problemin çam, megjithëse justifikohet duke thënë se është çështje bilaterale midis Shqipërisë dhe Greqisë. Pra, në këtë rast Brukseli nuk duhet të imponohet nga pozitat e më të fortit, Greqisë, siç ndodh rëndom, por të japë drejtësi siç jep edhe për më të fuqishmit. Çuditërisht kjo nuk ka ndodhur asnjëherë me Evropën për ne, shqiptarët, nuk e kemi parë asnjëherë drejtësinë e saj. Gjatë tërë historisë, miq më të mirë kemi pasur ose ndonjë fqinjë të afërt si rasti i Turqisë, ose ndonjë përtej Atlantikut si në rastin e SHBA-së. Në këto kushte nuk na mbetet gjë tjetër vetëm të bëjmë të ditur dhe të njohur të vërtetën me të gjitha mjetet demokratike te diplomacitë kryesore evropiane dhe ato botërore. Të bëhemi faktor i rëndësishëm dhe t’i imponohemi Evropës dhe botës që të na marrin seriozisht…

- Mos i referoheni situatës së Kosovës ku ndërhyrja e ndërkombëtarëve rezultoi vendimtare?
- Jo, situata e Kosovës paraqet karakteristika të tjera. Por ne duhet të mësohemi që të nxjerrim mësim nga situata e Kosovës dhe të kuptojmë se korrigjimet historike janë të mundshme dhe ndërhyrja e faktorit ndërkombëtar është e pashmangshme dhe vendimtare. Ne nga ana jonë duhet të bëjmë të mundur së pari faktorizimin e komunitetit çam dhe t’i imponohemi shtetit shqiptar që ta trajtojë problemin çam si pjesë të çështjes kombëtare shqiptare dhe ta përfshijë në axhendat e veta për zgjidhje, pastaj t’u drejtohemi edhe diplomacive të huaja...
- Cili mendon se duhet të jetë roli juaj në këtë çështje?
- Nuk është rasti të “thërras” slogane elektorale. Di të them vetëm se unë do të bëj pjesën time, atë që më takon. Në strukturat e PDI-së ndjehem mirë dhe shikoj mundësi angazhimi në të ardhmen. Në qoftë se nuk do të jem unë në gjendje të bëj atë që duhet, me siguri do jemi në gjendje të nxjerrim djem të tjerë nga gjiri ynë.

- Prej nga buron gjithë ky besim?
- Nga kryet e ngritura lart të njerëzve që e kanë përjetuar terrorin që pas ngricës komuniste dhe që tashmë besojnë me të vërtetë në një drejtësi të mundshme, si dhe nga sytë përcëllues të brezit të ri që çuditërisht i njohin mirë plagët e gjyshërve dhe i ndjejnë akoma nën lëkurë.

3
Nga perëndimi drejt lindjes

- Keni mbaruar studimet e larta në Itali dhe pastaj jeni kthyer, nuk u druajtët se mos ishte një hap prapa?
- E vërtetë është. Nuk ishte zgjedhje e lehtë, apo më mirë ishte gjëja më e vështirë që mund të bëja. Qëndrimi në Itali ishte zgjidhja më komode dhe pikërisht këtu më lindi dyshimi që mund të mos ishte edhe më e mira. Bëra një tregti: Ndërrova “më shumë para” me “më shumë kohë”. Pastaj, çdo shtet është shtëpia në të cilën gjithkush jeton sipas mënyrës së tij dhe si t’i duket më e përshtatshme. Atdheu im është Shqipëria dhe unë u ktheva në shtëpinë time për të jetuar sipas mënyrës time dhe si të më duket më e përshtatshme...

- Besoni se të jetuarit në Shqipëri ndryshon ndjeshëm nga të jetuarit në një vend të BE-së?
- Janë vende të cilat kanë patur një historik të tyren të fenomeneve sociale. Nuk mund të pretendosh që me një kërcim të vetëm prej akrobati të bëhesh pjesëtar dhe të jesh aktor i mirë social i një realiteti që të serviret si i dëshirueshëm, por ama dhe i panjohur.

- Çfarë doni të thoni me këto?
- Dua të them që shqiptarët kërkojnë me padurim emigrimin drejt këtyre vendeve dhe në rastin më të mirë, përveç dritave edhe nëpër rrugica, të shtunës në supermarket, të dielave me skedinë në dorë, kanë peshqesh, pa përjashtim, një kredi 20-25 vjeçare për të paguar shtëpinë që do ta gëzojnë fëmijët, të cilët në shumë raste rriten ashtu siç prindërit nuk e kishin pritur. Kjo nuk është pak. Ndoshta do ishte më mirë të kërkonin diçka në vendin e tyre meqë tashmë vullnetin e kalitën më së miri...
Tranzicioni shqiptar është edhe ky: disa shqiptarë, me ankth dhe të paduruar, paguajnë shuma marramendëse për të ikur nga ky vend dhe disa kthehen me hap të lehtë dhe zemërplot. Besoj se Shqipëria sot i ka të gjitha mundësitë për të ndërtuar një të ardhme të qëndrueshme dhe prosperative. Në Shqipëri mënyrat e jetesës janë akoma në zhvillim, kurse në vendet e BE tashmë janë konsoliduar dhe nuk lënë shumë hapësira për nevojat e mysafirit të ftuar apo jo. Edhe pse dua ta theksoj, janë vende që i njohin mirë të drejtat reciproke të qënieve njerëzore, të cilat i respektojnë edhe ne rastet kur nuk përputhen me ç’ka ata dëshirojnë.
- Si ndihet një musliman në Itali?
- Në fakt pyetja duhej të ishte: “Si ndihet një musliman në vendet perëndimore pas 11 Shtatorit”... Për sa i takon të jetuarit individualisht, situata nuk është problematike. Mund ta jetosh islamin publikisht pa pasur probleme në ushtrimin e kultit, pasi kemi të bëjmë me të drejta kushtetuese, vetëm se hera-herës duhet të tregosh që “nuk je nga ata të këqinjtë”. Kurse sa i takon organizatave të muslimanëve, në këto vende situata paraqitet pak më e brishtë. Rasti im ka qenë disi simpatik për nga natyra, pasi trinomi “studente-albanese-musulmano” nuk skedohej kollaj nga qytetari i mesëm, sido që ta rendisje treshen. Personalisht, me shumë krenari, jam identifikuar gjithmone me të tretën si për inat të italianit të mesëm! Kurse me keqardhje nuk kam gjetur vend për një të katërt “çam”, pasi situata do bëhej e pakuptueshme edhe për italianin e shkolluar…

- Çfarë është islami për ty?
- Pas gjithë eksperimenteve të gjykimit njerëzor të këtyre shekujve të fundit (diktaturë, kapitalizëm i egër, kapitalizëm më pak i egër) dhe duke parë dështimet, ndoshta na duhet të rimarrim në konsideratë “ligjshmërinë hyjnore”, e cila e konsideron njeriun në natyrshmërinë e tij burimore dhe jo si “kafshë sociale” apo si “konsumator frymor”.

- Si ndodhi që u bëtë dhe jeni besimtar praktikant?
- Besoj se çdo njeri gjatë jetës së tij të gjatë apo të shkurtër, duhet të përballet dhe t’i japë përgjigje disa pyetjve: Kush jam, nga vij dhe ku po shkoj. Përgjigjet që gjeta më bënë të adhuroj Krijuesin tim të Gjithmëshirshëm mëngjes dhe mbrëmje, të argjëroj, të këshilloj për mirë dhe të ndaloj të keqen. Ky është islami. Ka edhe të tjera ëmbëlsira, por kaq për këtu…

Elim Xanxari

E kërkojmë Çamërinë

E kërkojmë Çamërinë
Njerëzit tanë kanë lënë shtëpinë,
Trojet, varret, pasurinë,
Prandaj ne kërkojmë ndihmë.

Qeveria s’bën asgjë,
Çamët thërrasin fort me zë:
“Mos kujtojnë se do harrojmë,
Trojet tona do t’i mbrojmë”!...

Shefki Hysa patriot,
Çamërinë e mbron me kokë,
I është futur punës me gjoks,
Çamërinë ta marrë me shokë.

Dhe ata e kanë në ballë,
Shefki Hysa burr’ i rrallë,
Lum si çamët për këtë djalë,
Shpresat tek ai i kanë.

Sazan Faslli

Nivel i ri bashkëpunimi italo-shqiptar

Në datat 9-11 Prill në Cesena të Italisë u zhvillua edicioni i pestë i Panairit Agrofer, një nga evenimentet më të rëndësishme kushtuar agroenergjisë, kursimit të energjisë dhe ndërtimeve të gjelbra. Zhvillimi i panairit AGROFER ka lindur nga nevoja për të prezantuar përpara publikut të gjerë domosdoshmërinë e prodhimit të energjisë nga burime të ripërtëritshme si era apo dielli, duke shmangur në këtë mënyrë ndotjen e mjedisit.
Në panair morën pjesë mbi 100 ekspozues nga vende të ndryshme të botës dhe mbi 9.000 vizitorë. Qëllimi kryesor i panairit ishte prezantimi përpara operatorëve dhe sipërmarrësve të sektorit bujqësor, energjitik dhe ndërtues i teknologjive më të reja, risive dhe projekteve më të rëndësishme në fushën e energjisë.
Shqipëria u përfaqësua në këtë panair nga një delegacion i përbërë nga: Selami Xhepa, Florian Mima, Shpëtim Idrizi, deputetë dhe njëkohësisht anëtarë të Komisionit të Ekonomisë dhe Financave, Dorian Duçka, përfaqësues i Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës dhe Artan Santo, Drejtor i Përgjithshëm i Bankës Credins. Pjesëmarrja e Shqipërisë dhe e grupit të saj përfaqësues u bë e mundur falë këmbënguljes dhe përkushtimit të Dr.Haim Reitan, koordinator dhe menaxhues projektesh në fushën e energjisë dhe shëndetësisë në Shqipëri.
Për përfaqësimin e Shqipërisë, në panair ishte ngritur edhe një stendë e posaçme me materiale promovuese mbi mundësitë e shfrytëzimit të burimeve të ripërtëritshme në rajone të ndryshme shqiptare.
Organizimi i këtij panairi e ngriti në një shkallë më të lartë bashkëpunimin italo-shqiptar në fushën e ekonomisë dhe zgjoi dëshirën e shumë bizneseve të fuqishme italiane për të investuar në Shqipëri.
Ky bashkëpunim e ka zanafillën rreth katër vjet më parë kur dr. Haim Reitan erdhi në Shqipëri dhe si mik e anëtar nderi i Shoqatës Kulturore “Bilal Xhaferri”, iu përkushtua zhvillimit demokratik të vendit tonë, duke e mbështetur me projekte në fushën e shëndetësisë, energjitikës, turizmit, etj…
Në qershor të vitit 2009 u arrit të firmosej marrëveshja midis Spitaleve të Bashkuara të Bergamos dhe Ministrisë së Shëndetësisë së Shqipërisë për specializime afatshkurtra e afatgjata të mjekëve shqiptarë në Itali.
Pas shumë peripecive, kompania italiane “Radici Energie” me qendër në Bergamo mundi të fitonte koncensionin e një hidrocentrali në Tepelenë. Më vonë kjo kompani fitoi edhe tenderin për dhënien me koncesion të hidrocentraleve “Kaskada e Lusës”, rrethi Mat.
U krijua kështu një urë e fuqishme komunikimi midis Rajonit të pasur të Lombardisë dhe Shqipërisë, gjë që i hapi udhën gjigandëve ekonomikë si “Mazars”, “Kinexia”, “Trevi” etj., të shprehnin interesimin e tyre për të zgjeruar investimet në fushën e energjitikës, veçanërisht për ndërtimin e heceve të mëdha si kaskada e Vjosës, për parqet eolike (mullinjtë me erë) në Sarandë, centraleve elektrike që prodhojnë energji nga djegia e mbeturinave dhe impianteve të prodhimit të energjisë diellore.
Kompanitë lombardeze i kanë kthyer sytë edhe nga investimet në fushën e turizmit; një nga pikësynimet e tyre është edhe realizimi i një projekti për investimin e 11 miliard eurove në ndërtimin e një autodromi që do të afrojë më shumë qytetet Durrës, Kavajë e Tiranë, duke krijuar njëkohësisht shumë vende pune dhe duke përmirësuar cilësinë e jetesës.
Dr. Haim Reitan, si koordinator, dhe investitorët italianë kanë dëshirën e madhe që t’i realizojnë sa më parë këto projekte, por nuk varet gjithçka prej tyre. Duhet edhe dëshira e mirë e autoriteteve qeveritare shqiptare, të cilat kanë në dorë çelësin e artë për t’u hapur udhë ose jo këtyre investimeve. Ndërkaq bizneset e Lombardisë janë duke pritur verdiktin e palës shqiptare...
Ndërkohë, edhe sipërmarrës të ndryshëm nga rajoni i Emiglia-Romagna kanë shfaqur dëshirën për të investuar në Shqipëri. Për këtë arsye, Komuna e Forlit në bashkëpunim me Shoqatën për Tregtinë Italo-Shqiptare ka inicuar zhvillimin e një kongresi në datat 25-27 maj, ku janë ftuar disa përfaqësues të autoriteteve qeveritare shqiptare si Ilir Zhilla, Pëllumb Pipero, Shpëtim Idrizi, Shefki Hysa etj., për të diskutuar nga afër mbi mundësitë e bashkëpunimit italo-shqiptar në fusha të ndryshme, veçanërisht në fushën e energjitikës dhe shëndetësisë.

Lorena Uliu

Ëndrra ime – zot në Çamërinë e lirë!

(Me atdhetarin e ri çam Marsel Haxhi)

Poeti Kadri Aliu më mori një ditë në telefon dhe me një ton alarmant thërriste sa kishte fuqi:
- Ku ke humbur, o i nderuari Shefki Hysa? Më ngjan se na harrove fare ne durrsakëve. E harrove poetin dhe gazetarin Kadri Aliu... Po si mor, burrë i dheut, nuk na e ke varur fare, ke kohë pa dalë këndej nga ne?!...
- Nuk të kam harruar, o Kadri, nuk të kam harruar, po nuk më lenë punët të ngre kokë. Do dal, mbase që nesër andej nga Durrësi...
- Të vish ore, se na ka marrë malli vërtet... Dhe dëgjo se kam një mik me shumë vlera, i cili e meriton një reklamë në kopertinën e revistës “Krahu i shqiponjës”. E quajnë Marsel Haxhi dhe është djalë flori, patriot çam njëzetekatër karatë... Të vish që sot po munde, më dëgjon?!...
- Nesër, Kadri, nesër, - përsërita me mendimin se kësaj here do t’ia bëja qejfin mikut tim poet.
E dija se Kadriu ishte një njohës i rrallë i karaktereve dhe intuita e tij e paparë, me një lloj biorryme prej nihilisti finok, nuk gabon lehtë në vlerësimin e njerëzve, aq më tepër që nuk e ka për zemër të lavdërojë ndokënd. Në këtë rast, djali me emrin Marsel, duhet të ishte vërtet një individ i spikatur që e kishte nxitur Kadriun të bënte përjashtim nga rregulli i vet... Duhej të ishe talent të të lavdëronte ai...
Të nesërmen në drekë shkova në plazhin e Durrësit te lokali i Kadri Aliut. Sa më pa u qesh i tëri dhe më përqafoi me gjithë shpirt. Nuk kishte ndryshuar aspak. Ishte njëlloj siç e mbaja mend para dy vjetësh, ashtu shtatmesatar, i trashë e i fuqishëm si mundës a ngritës peshash, me ca kaçurela rebele thinjoshe, me atë vështrimin e ngulët si rreze drite inatçore e dy syve të përhimë si dy copëza qielli gri. Të shigjetonte me ata sy, megjithëse dukej menjëherë që ishte mikpritës. Kadriu, nga natyra është sa i sinqertë dhe therës, nuk di të shtiret. Kur e do dikë e do dhe kur nuk e do nuk e do dhe ec e ndryshoja mendjen po deshe. Ky është pak a shumë Kadri Aliu...
Pasi u shmallëm e diskutuam paksa për tendencat e zhvillimeve letrate e gazetareske, ai njoftoi Marselin që të vinte për të na takuar. Pas pak u dukën tre vetë, dy burra të vjetër dhe një djalosh shtatlartë rreth 190 cm, si basketbollist me një fytyrë të lëmuar esmere e paksa fëminore.
U paraqitën: Qemal Haxhi dhe i biri, Marsel Haxhi. Miku i tyre ishte ndërtuesi çam Isuf Alushi apo daja, siç e thërriste Marseli, i cili kishte shok nipin e atij babaxhani fjalëshumë që zuri qoshen kryesore si dollibash...
Pak më vonë erdhi edhe Edmond Bejkua me pamjen hijerëndë si prej kryetari partie (në fakt është kryetar i komanduar për degën e PDU në Durrës). U mblodhën edhe disa çamë të tjerë dhe plasi kuvendi si dikur në Çamëri...
Marseli ishte i vëmendshëm në biseda, ndërhynte me takt e mençuri për aq sa ia lejonte mosha dhe zgjonte simpati me fjalën e tij të zgjedhur. Dukej që ishte djalë i qytetëruar, inteligjent dhe i gdhendur sipas traditave e zakoneve çame. Pra, ishte një i ri çam plot dije, kulturë e finesë në mënyrën e të sjellurit. Të gjithëve u pëlqeu biseda me të. Të gjithë u shprehën se djem si ai ishin e ardhmja e Shqipërisë, e ardhmja e Çamërisë.
- Me të rinj si Marsel Haxhi punohet bukur. Këta janë shpresa e Çamërisë, - u shpreh entuziast Edmond Bejko.
Tekefundit ishte djalë mbresëlënës që e meritonte shkrimin. Kadriu nuk kishte gabuar në vlerësim...
E pyeta Marselin se si ia delte me huqet e babait... Ai u mendua paksa, buzëqeshi dhe tha:
- Jam djalë i vetëm dhe vetëkuptohet që e kam ca pisk me të... Me të drejtë bëhet merak dhe nuk e zë gjumi pa u mbledhur unë në shtëpi, megjithëse i kam mbushur 26 vjeç... Dhe unë jam vetedukuar të mos ia prish... Tregojnë një proverbë për marrëdhëniet at e bir, nuk e di në e ke dëgjuar... Thuhet se jetonin diku një baba e një djalë, ja kështu si im atë dhe unë. Ishin shumë të pasur... Kishin dyqane, vila hotele, toka, makina, gjithçka pa hesap... Djali mblidhej vonë pas mesnate në shtëpi dhe shpenzonte shumë e më shumë... Të gjithë e respektonin sa më s’ka dhe ai i prishte paret me thes duke i qerasur... Babai i merakosur e këshillonte të kishte kujdes dhe të mblidhej në shtëpi e të bënte jetë familjari. Djali justifikohej se kishte aq shumë miq e shokë të dashur që jepnin edhe kokën për të, prandaj s’kishte pse mbyllej si murg në shtëpi. Dhe harxhonte e harxhonte pa hesap në klube nate e në bixhoz... Babai veç psherëtinte me zemër të ngrirë...
Një ditë djali vuri re se babai kishte ndërtuar një kasolle të vogël me kallama e qerpiç mbrapa vilës ku banonin. U bë kureshtar dhe zgjati kokën brenda saj. Ishte bosh. Në mes kishte një stol dhe sipër tij varej një litar i lidhur në një nga kallamat e kulmit. Në njërin nga skajet e litarit varej një qese... Djali, i habitur, pyeti babanë se për çfarë mund t’i hynte në punë ajo kasolle. Babai psherëtiu dhe i tha se ishte plakur dhe e kishte vdekjen përmbi kokë. Do të vdiste së shpejti, por i linte një amanet që atë kasolle të mos e shiste sido që t’i venin punët. Djali i dha fjalën se do ta mbante atë amanet...
Pas ca kohësh babai vdiq, djali e varrosi, po dorë nuk hoqi nga jeta e tij dorëlëshuar... Kaluan edhe ca kohë dhe djali e humbi tërë pasurinë në bixhoz. Miqtë dhe shokët i kthyen shpinën... Kuptoi se e kishin dashur vetëm për paratë që prishte me ta... Të varfër nuk e donte njeri... I kishte mbetur vetëm kasollja e babait.
U mbyll brenda saj dhe gjithë dëshpërim vendosi të varte veten... Hypi në stol, lidhi litarin rreth qafës dhe u var, mirëpo në vend që të lëkundej e të vdiste u plas me kurriz në dysheme. Në kokë e goditi një diçka e rëndë, aq sa gati e trullosi. Ngriti sytë dhe pa se nga pesha e tij ishte thyer kallami ku ishte lidhur litari. Ishte rrëzuar edhe qesja mbi kokën e tij dhe ishte hapur duke shpërndarë përqark një grumbull me flori... Vuri re pak më tej pluskonte një copë letër... Zgjati dorën, e mori dhe lexoi: “Dhe në varr, pas bythës do të më kesh!... Babai”...
E mblodhi veten dhe më në fund e mori mesazhin e merakut të babait.
U ngrit i qeshur duke falenderuar babanë dhe me florinë që i kishte lënë i bleu përsëri pronat e veta dhe deshi s’deshi u shtrua në udhë të mbarë... Ja, kjo ishte historia që më tregonte shpesh im atë kur isha ende adoleshent... Dhe unë kam kuptuar se njeriu i mençur në këtë botë është më mirë të mësojë nga përvoja, nga vuajtjet dhe pësimet e të tjerëve, sesa nga gabimet e veta... Kjo është filozofia ime... Dhe unë, në bazë të kësaj filozofije, jam bërë djalë i mbarë e jo plangprishës...
Kur u ndamë e lamë që Marseli të vinte një ditë nëTiranë dhe të diskutonim më gjatë. Dhe ashtu u bë...
Më konkretisht, kush është prejardhja e këtij djali?...
Marsel Qemal Haxhi u lind më 13 mars 1984 në qytetin e Durrësit në një familje atdhetare me origjinë nga Paramithia e Çamërisë. Babai i tij është Qemal Selfo Haxhi, i cili ka lindur për vete në Durrës më 1 shtator 1957. Qemali thotë se të parët e tij kanë ikur nga Paramithia në 1945, si gjithë çamët e dëbuar me dhunë nga trojet amtare prej bandave zerviste greke. Selfua, babai i tij, dhe xhaxhai, Iljazi (Baba Lazi, siç e njohin durrsakët) u vendosën në Durrës, kurse vëllai i tyre, Brahimi mbeti në Fier. Brahimi ishte më i madhi i tre vëllezërve të ardhur nga Çamëria, i dyti Baba Lazi dhe i treti, Selfua, babai i Qemalit, i cili është djalë i vetëm. Tani ata të tre kanë vdekur, por rron kujtimi i tyre në mendjen e Qemalit, i cili ka kaluar një jetë me shumë vështirësi. Ai tregon se babai i tij, Selfua, u mor fillimisht me tregti, pastaj punoi disa vite në punishten e regjies së lëkurëve. Kur ishte në klasë të parë fillore Qemalit i vdiq nëna, kurse kur ishte në klasë të katërt i vdiq edhe babai, Selfua, dhe ai mbeti jetim. Mban mend se Xhelali, djali i Baba Lazit, nuk e la të përfundonte në jetimore, por e mbajti dhe e rriti bashkë me fëmijët e tij. “Kam tre fëmijë, Zenelin, Nexhatin dhe Arbenin dhe bashkë me Qemalin më bëhen katër”, - ishte shprehur Xhelali dhe e deshi njëlloj si të tijtë.
Qemali u arsimua në Durrës. Pas përfundimit të shkollës së mesme filloi punë në Ndërmarrjen Hekurudha, ku punoi si montator-saldator deri në vitin 1990, kur u shemb komunizmi. Ka punuar në të gjitha sektorët e hekurudhës nga Durrësi, në Vlorë, Pogradec e Shkodër, Hani i Hotit, kudo që ishin vinçat e ngarkesave. Ka punuar edhe dy vjetë në Fierzë për montimin e pajisjeve të hidrocentralit dhe dy vjetë në metalurgjikun e Elbasanit. Sidoqoftë pjesën më të mirë të jetës ia kushtoi hekurudhës. Madje edhe me gruan, Majlindën, u njohën në hekurudhë, ku aho punonte si magaziniere. Pas vitit 1990 u shkëput nga shteti dhe filloi të merrej me tregti. Kështu jeta e tij filloi të merrte për mbarë, duke siguruar të, duke siguruar të ardhurat e nevojshme për familjen dhe për të shkolluar dy fëmijët, djalin, Marselin, dhe vajzën, Aurorën, dtre vjet më të vogël nga vëllai.
Pra, Marsel Haxhi u rrit nën përkujdesje të madhe. E kaloi fëmijërinë në Durrës, krahas bashkëmoshatarëve çamë, mbaroi shkollën tetëvjeçare “14 Nëntori” në qytetin e lindjes dhe në vazhdim edhe gjimnazin “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”. Pas gjimnazit, në vitet 2004-2005 kreu shërbimin ushtarak në Gardën e Republikës, në togën e shoqërimit për ruajtjen fizike të personaliteteve. Më vonë punoi rreth dy vjet në polici private dhe pastaj, nën shembullin e të atit, Qemalit, iu përkushtua biznesit. Tani është menaxher i kompanisë telefonike “Eagle Mobile” për zonën Durrës-Peqin. Vazhdon edhe par-time (pa shkëputje nga puna) Universitetin “Aleksandër Xhuvani” të Elbasanit, dega Menaxhim – Biznes. Edhe motra e tij, Aurora, vazhdon Univesitetin “Aleksandër Moisiu” të Durrësit, dega “Menaxhim - Biznes”, si specialitet që i prin zhvillimit të tregtisë, fushë të ekonomisë që çamët e kanë aq për zemër, brez pas brezi... Aurora punon si operatore në “Eagle Mobile”...
Marsel Haxhi është fejuar me Malvina Lamçe, një vajzë nga qyteti i Durrësit, e cila vazhdon vitin e tretë të Universitetit “Aleksandër Moisiu”, dega Menaxhim-Turizëm.
Marseli, falë filozofisë së tij për të përfituar më shumë nga përvoja e të tjerëve, se nga pësimet e veta, i zgjedh shokët gjithmonë më të mëdhenj se vetja për t’i patur shembull e për të mësuar sa më shumë prej tyre. Fjala vjen, një nga shokët e tij të universitetit, shok banke, është Adrian Tane, kryetar i SHPA “Çamëria”. Ata bisedojnë shpesh për fatet e Çamërisë, bisedë të cilën Marseli e ka aq shumë për zemër saqë e hap shpeh jo vetëm me miqtë e tij çamë, por edhe me të tjerët. “Vizioni im – Çamëria, unë dhe brezi im – shpresa e saj”, - thotë shpesh plot pasion Marsel Haxhi dhe pastaj rrëfen sesi ka bërë edhe një palë targa “Dr Çamëria M”, të cilat i përdor sa herë shkon në tubimet e Qafës së Botës, në Konispol, në prag të Çamërisë, që mbahet ende peng prej grekëve, apo nëpër të tjera veprimtari të mëdha që i kushtohen asaj. Marsel Haxhi dhe babai i tij, Qemali, tanimë i janë përkushtuar bashkërisht problemit çam. I gjen shpesh në të gjitha takimet që organizojnë çamët dhe së fundi janë në mbështetje të PDU që drejtohet nga deputeti çam Shpëtim Idrizi. Ata flasin me respekt për punën e tij atdhetare. Qemali tregon se kur e dëgjoi të fliste deputetin Idrizi për herë të parë në tubimin e Qafës së Botës u entuziazmua aq shumë nga fjala e tij saqë thirri: “O Shpëtim, o mbret, Çamëria po të pret”...
- E do shumë Marselin tim, Shpëtim Idrizi, njëlloj si nipin e tij, - krenohet Qemali me të birin. - Të gjithë e duan djalin tim dhe thonë se do të bëhet i mirë si Baba Lazi, se i ngjan atij si nga pamja edhe nga mençuria. Dhe djali im do të bëhet patjetër edhe politikan, edhe deputet, figurë e zgjedhur e Çamërisë do të bëhet për hatër tim që kam sakrifikuar aq shumë në jetë... A e dini se edhe në burg përfundova në vitin 2004 kur protestuam para parlamentit shqiptar që nuk e miratoi rezolutën çame? Na gjakosën forcat speciale, por unë e mbrojta me trupin tim Servet Mehmetin, kryetarin e SHPA “Çamëria” dhe u thashë policëve: “Mermëni mua në burg dhe jo kryetarin”. Dhe përfunduam nja njëzetepesë vetë në burg atëherë... Po nuk e lëshova veten për hatër të vatanit, Çamërisë, se e duam shumë, ta shohim të lirë sa më parë, njëlloj si Kosovën. Dhe shpresoj shumë që djali im, Marsel Haxhi, t’i dalë zot Çamërisë. Ai dhe shokët e brezit të tij janë shpresa e saj...
Marsel Haxhi, ky djalë kaq i mbarë që e dëgjon me vëmendje fjalën e më të mëdhenjve, i apasionuar pas udhëtimeve njohëse nëpër vende të piktoreske si në Zvicër, Gjermani, Itali etj., ëndërron që udha më e bukur e jetës së tij të jetë ajo që do ta shpjerë në Çamërinë e lirë... Ai ka shkuar kalimthi nëpër bregdetin çam, për t’u njohur me trojet stërgjyshore të të parëve të tij të zaptuara nga të tjerët, por të çlirosh vatanin është detyrimi më i madh para njerëzne dhe Zotit...
- Dua të jem zot i Çamërisë së lirë, kjo është ëndrra ime më e madhe, - thekson plot krenari djaloshi çam Marsel Haxhi.
Dhe përpiqet gjer në pamundësi për ta bërë realitet këtë ëndërr...

Shefki Hysa

Sfidat e çiftit Afërdita e Namik Veipi

Reportazh

Mikja ime Arjeta Çumani një ditë më tha:
- Kam një shoqe shumë të mirë në Vlorë, e cila e meriton një shkrim në revistën "Krahu i shqiponjës" nga ana jote. E quajnë Afërdita Veipi. Është njëkohësisht specialiste e shquar në profesion dhe atdhetare e dalluar.
- Ta prish unë ty?! – i thashë. – Jam gati të shkoj e ta takoj vetë në Vlorë në se ajo nuk ka mundësi të vijë në Tiranë.
- Më mirë të shkosh ti në Vlorë, - sugjeroi Arjeta.
Mendova se do të ishte vërtet gjë e bukur të shkulesha nga rutina dhe të udhëtoja për në Vlorë.
Me të thënë e me të bërë, një të shtunë, herët në mëngjes, mora me vete asistenten time Lorena Uliu, këmbën në makinë dhe u nisëm drejt Vlorës. Ishte ora gjashtë e gjysmë kur dolëm nga Tirana. Shoferi Fatos Osmani ma prishi humorin, sepse më erdhi paksa me vonesë. Të shkretit, mezi i kishte dalë gjumi, megjithëse një natë më parë e kisha paralajmëruar se do të niseshim në orën gjashtë fiks.
Rruga ishte pa shumë trafik dhe ende pa vajtur ora tetë e mëngjesit mbërritëm në Fier. Kur ishim në qendër të qytetit, më telefonoi befas Arjeta dhe më tha se nuk kishte mundësi të vinte se i ishte prishur makina, kështu që duhej të shkoja pa të në Vlorë. Miqtë e saj më prisnin te kafja e hotelit “Pavarësia”. M’u prish edhe më keq humori nga mungesa e Arjetës. Megjithatë isha i detyruar të vazhdoja sipas programit.
U kthyem për kafe në të dalë të qytetit të Fierit, në kompleksin “Apollon” që menaxhohet nga miku im Sadush Ylli. I telefonova edhe këngëtarit çam Shaban Zeneli dhe ai erdhi menjëherë. Më vonë erdhi edhe biznesmeni Agim Mero dhe të gjithë së bashku u ulëm në një tryezë në lokalin prej xhamarie, përbri gjelbërimit të lulishteve e shelgjeve që rrethonin kompleksin.
Na mirëseardhi Sadushi dhe bashkëshortja e tij, atletja kampione Pavlina Evro. U krijua një atmosferë e këndshme nga bisedat e gjalla rreth kulturës dhe traditave çame, gjë që ma rigjallëroi humorin. Sadush Ylli në çdo bisedë të krijon përshtypjen se është menaxher i lindur. Nuk lë rast pa hedhur ide bashkëpunimi. Në një debat me këngëtarin Shaban Zeneli i sugjeroi që së bashku me këngëtarë të tjerë çamë të vinin për të kënduar edhe në lokalin e tij. Do të rritej numri i klientëve, do të rriteshin edhe fitimet dhe kështu mund të fitonin të dyja palët, ndërkohë që qendra “Apollon” shndërrohej edhe në vatër propogande për kulturën çame. Menaxher i paparë Sadush Ylli, nuk ke ç’i thua tjetër...
Rreth orës dhjetë u nisëm për në Vlorë. Rruga Fier-Vlorë tërë trafik, mezi qarkullohej. Asfalti copë-copë, gropa-gropa e tërë pluhur. E njëjta gjendje edhe nëpër rrugët e qytetit të Vlorës. Të krijohej ideja e një qyteti provincial të lënë pas dore nga njerëzit dhe nga qeveritë, megjithëse i mbipopulluar nga këmbësorë e makina. Fasadat e ndërtesave me suva të rrënuara nga të dy anët e rrugëve sikur pluskonin në pluhur. O Zot! Të dhimbsej Vlora e bregdetit adriatiko-jonian, e katandisur në këtë gjendje të mjeruar si ndonjë qytet i humbur nëpër shkretëtirat e pafundme aziatike.
Rreth orës 11.00 u takuam me thinjoshin Namik Veipi te kafja e Hotel “Pavarësia”, pronë e dy vëllezërve çamë Buçi e Fejzi Serjani. Një godinë me arkitekturë të zgjedhur me shije, siç dinë të zgjedhin e të ndërtojnë veçanërisht çamët. Pak minuta më vonë erdhi edhe Afërdita Veipi, një grua e moshuar që rrezatonte energji si të donte të mos shkëputej kurrë nga një rini e përjetshme. Ishte bashkëshortja e Namik Veipit. Pimë kafe duke shkëmbyer fjalë mirësjelljeje e njohjeje si në gjithë takimet e të saponjohurve, megjithëse atmosfera u ngroh menjëherë si të ishim të njohur të vjetër. Vetëkuptohet, i përkisnim së njëjtës krahine, Çamërisë mëmë. Kishim thithur të njëjtin ajër plot aroma lulesh mesdhetare bregdetare, kishim pirë të njëjtat ujëra burimesh e krojesh, ishim pasardhës të të njëjtave perëndi me në krye Zeusin, që kishin lindur në Çamërinë tonë.
- Do shkojmë të drekojmë matanë Ujit të Ftohtë të Vlorës, në Radhimë, në restorantin “Krela”, pronë e dy vëllezërve labë Kreshnik e Lato Mezura, miqtë tanë, - vendosi aty për aty Namiku dhe unë nuk ia prisha.
Udhëtuam në të dalë të qyetit të Vlorës, drejt Radhimës, nëpër një rrugë me asfaltin gropa-gropa e tërë pluhur, megjithëse vetëm disa dhjetëra metra larg ujëra blu të detit që dallgëzonte lehtas, si të donte të na thoshte se luhatej ende midis dimrit e pranverës...
Kur mbërritëm në Radhimë, midis gjelbërimit të ullinjve e portokalleve, m’u duk se trokitëm në portën e pranverës dhe ajo na hapi dyert e parajsës së saj. Vlora e pluhurosur tashmë sikur kishte mbetur diku larg në territorin e një shkretëtire nga ato që dinë të sajojnë veç dimrat e politikës faraonike shqiptare.
I frymëzuar nga ajo botëz e lulëzuar pranverore, i mora aparatin Lorit nga dora dhe i fotografova Afërditën e Namikun në shumë pamje, herë veças e herë çift, sa midis gjelbërimit nën kaltërsinë e qiellit dhe sa përbri kaltërsisë së detit që dallgëzonte paksa si të donte të debatonte me mua e të më rrëfente për hallet e Vlorës...
Pasi mbarova së fotografuari hymë në restorant dhe drekuam me mish qëngji që mbante aromat e luleve të maleve të Dukatit, përzier me aromat e jodit dhe shijet e kripës që u dërgonin avullimet e shpeshta të ujërave të detit. Biseduam e biseduam e u njohëm më shumë, aq sa unë skicova në kokë karakteret e dy personazheve, të Afërditës dhe Namikut, dhe vendosa se e meritonin të dy të hynin në shkrimin tim, ndryshe nga sugjerimi i Arjetës...
Afërdita, e bija e Zija Mustafait, u lind më 5 qershor 1950, në fshatin Markat të zonës së Konispolit, në një familje të mesme intelektuale. Babai i saj, Zijai, ishte arsimtar dhe jepte mësim fillimisht në Janjar e më vonë në Mursi. Ishin vitet e luftës kundër analfabetizmit dhe ai i ishte përkushtuar me shpirt rrënjosjes së dijeve e kulturës në mendjen e brezit të ri ende të traumatizuar nga luftërat e gjata. Nëna e Afërditës, Hyrije Sulejmani, ishte shtëpiake si shumica e grave çame dikur që u përkushtoheshin rritjes së shumë fëmijëve. Edhe ajo lindi dhe rriti pesë fëmijë, Afërdita më e madhja e tyre. Hyrija ishte e bija e Daut Hoxhës, ish-kryeplaku i fshatit Janjar, atdhetar i nderuar antikomunist që u burgos nga komunistët dhe vdiq në burgun e Gjirokastrës më 1954.
Më 1955 familja e Afërditës u shpërngul në Vlorë. Gjyshja e saj, Hatixheja, një zonjë grua me emër, punoi, jetoi dhe vdiq mes orikumasve si Nënë Tereza e Orikumit. Dhe Afërdita krenohet sot me të. Babai i saj, Zijai, pasi u vendosën në Vlorë, punoi me dinjitet dhe rriti fëmijët duke sakrifikuar për t’i shkolluar me të vetmen thënie në gojë: “Shkolla, e vetmja pasuri”...
Afërdita tregon se arsimin fillor e tetëvjeçar i mori në Vlorë. Edhe shkollën e mesme e mbaroi në këtë qytet, ku hodhi shtat fëmijëria e saj. Pas shkollës së mesme vazhdoi studimet në Universitetin e Tiranës dhe në vitin 1973 u diplomua si inxhiniere ndërtimi, specialiteti hidroteknikë. Pas diplomimit e emëruan në Ndërmarrjen e Bonifikimit ku punoi rreth 7 vjet, më pas në Bankën Bujqësore për 12 vjet, në tatim-taksa për katër vjet dhe më vonë në rruga-ura. Tani, megjithëse në moshë pensioni, punon si eksperte e degës së ALUIZMI-t, Vlorë.
Puna e gjatë si specialiste ndërtimi e ka aftësuar shumë jo vetëm profesionalisht, por e ka shndërruar edhe në një drejtuese me zemër të madhe që ka ndërtuar vazhdimisht marrëdhënie korrekte me kolegët,vartësit dhe tërë të njohurit me të cilët e ka lidhur puna. Afërdita ka krijuar marrëdhënie tejet njerëzore sidomos me bashkatdhetarët saj çamë që kanë mbijetuar me shumë vështirësi në Vlorë, deri sa u bënë një nga faktorët kryesorë të popullsisë vlonjate përkrah vendasve labë. Pikërisht këto raporte ndërnjerëzore, sa profesionale dhe miqësore, e kanë bërë Afërditën një atdhetare të denjë në komunitetin çam të Vlorës.
Afërdita është edhe bashkëshorte e nënë model si shumica e grave çame. Ajo u njoh me Namik Veipin në vitin 1971, kur ai punonte si shef finance në kooperativën e Dukatit. Krijuan familje dhe u bënë me dy fëmijë, djalin, Rezartin, sot 34 vjeç, i diplomuar për elektronikë, punon në Tiranë në kompaninë “Dixhitalb” dhe vajza, Flutura, 32 vjeç, diplomuar për financë, punon në ProCredit Bank.
Namik Sadiku pohon me kokë dhe buzëqesh teksa dëgjon rrëfimin e bashkëshortes së tij. Po vetë Namiku cili është?!... Vetëkuptohet, ana tjetër e “medaljes”- Afërdita... Nëse i referohesh jetës së këtij çifti, vërteton edhe njëherë thënien e një njeriu të famshëm se “pas burrave të mëdhenj gjenden shpesh gra të mëdha”... Të rrallë si Namiku dhe Afërdita...
Namik Veipi u lind në Vlorë më 30 nëntor 1948. Origjina e familjes së tij është një fis atdhetar prej fshatit Varvanj të Çamërisë. Në vitin 1944, pas shpërnguljeve të dhunshme prej genocidit që ushtruan bandat zerviste, familja e tij la pas vatanin, hypën në një anije dhe zbritën në Ksamil. U vendosën për pak kohë në Çukë të Sarandës, pastaj udhëtuan drejt Himarës, por aty i penguan dhe u detyruan të kthehen mbrapsht, udhëtuan drejt Gjirokastrës dhe në vitin 1945 mundën të vendoseshin në Vlorë. Babai i Namikut, Mehmet Veipi, punoi si magazinier, në hall e në punë të vet, si gjithë çamët që dinë t’i përkushtohen me mish e shpirt familjes. Ai rriti dhe edukoi pesë fëmijë, pesë djem. Namiku ishte i dyti i vëllezërve, pas të madhit, Nexhatit. E kaloi fëmijërinë në Vlorë, ku dhe u arsimua. Në vitin 1971 mundi të diplomohej në Universitetin e Tiranës, në degën e financës. Pasi u diplomua e emëruan shef finance në kooperativën e Dukatit për 4 vjet, më vonë për 5 vjet në NB Kotë. Atë periudhë e thirrën në Komitetin Ekzekutiv dhe i thanë se do ta emëronin në Bankën Bujqësore, por në të njëjtën ditë e thirrën edhe në Komitetin e Partisë dhe i thanë se do ta emëronin në kooperativën e Risilisë. Ai kundërshtoi, duke thënë se i kishin dhënë fjalën për në Bankën Bujqësore, por sekretarja e Komitetit të Partisë Jorgjia Peçini ngriti zëri duke thënë se ishte ajo që vendoste dhe ai do të shkonte ku urdhëronte ajo. Namiku u ankua para saj se po i kalonte e tërë jeta në fshat atij dhe gruas. Atëherë sekretarja vendosi të emëronte gruan e tij në Bankën Bujqësore dhe ashtu u bë. Të paktën kishte fituar gruaja e tij, Afërdita...
Kooperativa e Risilisë ishte më e dobëta në rrethin e Vlorës. Ishte periudha kur nuk siguronte dot as të ardhurat për të paguar anëtarët e saj dhe ata po protestonin. Pikërisht në këtë periudhë e emëruan Namik Veipin si shef finance në atë kooperativë. Aty gjeti edhe dy çamë të tjerë, Hidajet Iliazi, shef plani, dhe Xhafer Hania, kryeagronom. Tre çamë në vendin më të vështirë, ose do të fundoseshin edhe ata, ose do ta nxirrnin atë kooperativë nga prapambetja. Dhe falë aftësive të tyre, ata e shndërruan Risilinë në kooperativë të tipit të lartë, me shumë të ardhura. Mbijetuan dhe e fituan betejën si gjithë çamët... Naimi punoi 6 vjet në atë kooperativë, pastaj e emëruan në NB Vlorë, pra, në periudhën 1984-89. Më vonë kaloi si shef finance në Ndërmarrjen e Grumbullimit. Gjatë viteve 1980-92 ai dha mësim edhe në shkollën e mesme ekonomike të Vlorës për nxënësit pa shkëputje nga puna, ku u dallua si një mësues sa i zoti dhe i dashur.
“Në këtë shkollë, - tregon Naimi, - vinin nga e gjithë Shqipëria, vinin edhe nga Saranda e Konispoli. Ata që vinin nga Jugu, sa merrnin vesh se unë isha jugor, nuk më ndaheshin, kërkonin t’i ndihmoja me çdo kusht që ta merrnin shkollën për të mos humbur vendet e punës. Dhe unë i ndihmoja. Mbaj mend njëherë, shkova vonë në shtëpi dhe gjeta aty një vajzë nga fshatrat e Sarandës. E quanin Ollga... Ishte ulur e qanin bashkë me Afërditën për hallet e saj. Sa e pashë të përlotur, e qetësova dhe i thashë se do ta ndihmoja. Dhe e ndihmova. Më vonë u miqësuam edhe familjarisht dhe sa herë shkojmë në Sarandë, Ollga edhe tani del e na pret... Ja kështu e ka jeta”...
Pas vitit 1993, Namik Veipi u shkëput nga puna shtetërore dhe iu përkushtua biznesit si ekspert kontabël i autorizuar. Ai, me përvojën dhe punën e vet plot pasion e përkushtim profesional, është bërë tashmë një ndër ndër ekspertët më të kërkuar. Gëzon respektin e tërë kolegëve dhe të gjithë atyre me të cilët e lidh puna. Të gjithë e mbajnë në gojë si profesorin e tyre...
- Po me problemin çam a je marrë? – e pyeta.
- Fillimisht nga pak. Më shumë është marrë vëllai im i madh, Nexhati. Ai ka qenë edhe në strukturat drejtuese të Shoqatës Politike Atdhetare “Çamëria” në qendër, në Tiranë, dhe këtu në degën e Vlorës, me Bilbil Rakipin e të tjerë...
- Njihesh me Bilbil Rakipin?
- Po, e kam mik!
- Mik e kam edhe unë. Në vitin 2000, kur Shoqata Politike Atdhetare “Çamëria” po shuhej, ai erdhi nga Vlora bashkë me disa të tjerë dha ka këmbëngulur se duhej ringritur shoqata. Më thirri edhe mua dhe më kërkoi që të ndihmoja për ta ringritur, sepse unë kisha kurajë dhe përvojë. Dhe mbaj mend se ishte këmbëngulja e tij që shoqata shpëtoi nga shkatërrimi. Për mua Bilbil Rakipi është atdhetar. E kam theksuar edhe në librin tim “Diplomacia e vetëmohimit”...
- E paske mik edhe ti, i nderuar Shefki?!... Atëherë po i telefonoj të vijë këtu...
Dhe i ra telefonit gjithë qejf. Bilbili iu përgjigj se ishte diku andej nga Kanina bashkë me deputetin çam Dashamir Tahiri... Mund të takoheshim më vonë në Vlorë...
- Thotë se është me Dashin, deputetin tonë, - theksoi Namiku. – Kam punuar edhe unë gjatë zgjedhjeve të kaluara si këshilltar në stafin e deputetit... Ku nuk kemi qenë për vota, në fshatrat më të largëta të Sarandës, në Delvinë, në Konispol... Kë nuk ka ndihmuar Dashi, pa qenë deputet... Pa le tani që është deputet... Unë, të them të drejtën, në periudhën e deputet Dashit jam angazhuar me të gjitha forcat, më parë më pak, jo se nuk e kisha ideal Çamërinë, por u druhesha debateve pa bukë që bëheshin në shoqatë... Debate shterpë, jo ky i majtë e ky i djathtë e më the të thashë... Nuk i duroja dot këto... Tani jam me PDU, pas kryetarit të saj Shpëtim Idrizit dhe pas deputetit Dashamir Tahiri... Ku nuk e kam ndjekur atë... Edhe në Çamëri kemi qenë bashkë... Në fshatin e tij, në Skopiona, dhe në Varfanjin tim... Po të tregoj edhe një shaka të Dashit... Ishim në Volë dhe po shkonim për në Varfanj... Dashi mori në telefon vëllanë tim, Nexhatin, dhe i tha: “O Nexhat, a nuk ma shisni mua për njëqind mijë lek fshatin tuaj, Varfanjin?” Ai ia ktheu se nuk e blen dot se kushton shumë e më shumë... Kur mbërritëm në fshat dhe Dashi pa me sytë e vet se cili ishte Varfanji, e mori përsëri Nexhatin në telefon dhe i dha të drejtë se ai fshat kishte shumë vlera dhe nuk blehej aq lehtë... Unë e dua shumë fshatin tim, kam shkuar disa herë aty, kam filmuar dhe fotografuar, megjithëse një zonjë që banon në shtëpinë tonë, kullë trekatëshe, nuk më ka hapur as portën... I kam sjellë edhe një grusht dheu babait që vdiq me merak dhe ia kam hedhur te varri... Ne kishim shumë prona, kishim edhe dyqan në Gumenicë dhe treqind rrënjë ullinj... Po Çamërinë unë e dua më shumë si vendlindjen e të parëve të mi se sa për pronat...
- Kam shkuar edhe unë me Naimin në Çamëri, - ndërhyri befas Afërdita. - Dhe më është dridhur dora kur xhiroja me kamera para shtëpisë së Naimit. Ndihet edhe në dridhjet e filmit, dridhja e dorës sime... Ishte shumë e dhimbshme të shihje Çamërinë në duart e të tjerëve... Çamëria më bën të përlotem... Kam shkuar disa herë edhe në Markat, në vendlindjen e babait, na ka çuar miku ynë Hysen Hysi nga Saranda, po nuk jam përlotur si në Çamërinë e pushtuar nga të tjerët... Unë jam përlotur para shtëpisë së Naimit, në Varfanj, kurse ky sa herë largohej nga fshati im recitonte me shaka: “O Markat, shkëmb e gur, mos më shkeltë këmba kurrë... Po edhe rrugët e Markatit, gurë-gurë, i bëri me asfalt Ismail Murtaj, kryetari i komunës, miku ynë... Eh, kur do të vijë ajo ditë që ta drejtojnë njerëzit tanë Çamërinë matanë kufirit tonë shtetëror, siç drejtojnë edhe Markatin e Konispolin, pjesë e Çamërisë brenda kufirit shtetëror, - përfundoi ajo.
Pas drekës morëm rrugën e kthimit për në Vlorë. U takova edhe me mikun tim, Bilbil Rakipin, dhe kujtuam së bashku kohët e vështira që ka kaluar herë pas here komuniteti çam për faj të drejtuesve mediokër dhe interesaxhinj që kanë uzurpuar shpesh lidershipin... Diskutuam edhe për çiftin Afërdita e Namik Veipi dhe ramë në një mendje se e meritonin një shkrim të mirë...
Në Fier, rreth orës 6.00 të asaj pasditeje, u takova rishtas me atdhetarin Agim Mero, i cili mbeti i kënaqur nga përkushtimi im për njerëzit e mirë të komunitetit çam.
Më vonë u takova edhe me Arjeta Çumanin. Më pyeti për miqtë e saj. I thashë se më ishte mbushur mendja top që t’i përfshija të dy në shkrim. Tashmë për mua çifti Afërdita dhe Namik Veipi ishin një e të pandarë. Ishin një subjekt...
- Po, - pohoi edhe Arjeta Çumani, - ata janë një çift intelektualësh që plotësojnë mësëmiri njëri-tjetrin përballë sfidave të kohës...
- Dhe e kanë sfiduar kohën, - shtova unë...

Shefki Hysa

Atdhetari Erjon Estrefi me kostum të Çamërisë

Nën verdiktin e kohës

(Fjalë miqësore
për çamin Edmond Selim Bejko)

Dikur më shkoi ndërmend se më takonte të bëja një shkrim të mirë edhe për mikun tim Edmond Bejkon nga Durrësi. Jam njohur me të pas viteve ’90. Na lidhi ideali i përbashkët: Çamëria. Mondi është një nga djemtë më të flaktë e më të shquar në strukturat drejtuese të komunitetit çam në Durrës. Kur bëhej fjalë për çështjen çame tregohej i gatshëm për të më ndjekur gjithandej mua dhe miqve të mi. Nuk kursehej as moralisht e as financiarisht. Më ka ndjekur sa e sa herë në shumë veprimtari në Tiranë, në Fier e Vlorë, në Sarandë e në Konispol, në Qafëbotë. Mbaj mend se ishte nga të paktët që bashkë me mua e Servet Mehmetin, ish-kryetar i SHPA “Çamëria”, nuk u shmang asnjëherë gjatë atyre ditëve të vështira të fillimvitit 2004, kur përpiqeshim për të bindur deputetët e Kuvendit të Shqipërisë për të hartuar e miratuar një rezolutë për problemin çam.
E hartuam rezolutën, e miratuam edhe në Komisionin Parlamentar për Politikën e Jashtme dhe e rrëzoi në një seancë parlamentare një shumicë deputetësh të së majtës, duke marrë përsipër, dashur a padashur, rolin prej tradhtari ndaj çështjes kombëtare shqiptare. Jo vetëm që e nuk e miratuan rezolutën, por me forcat speciale që rrethonin selinë e Kuvendit të Shqipërisë, gjakosën edhe atdhetarët çamë që protestonin në hyrjen e saj…
Dhe atëherë na dhëmbi shpirti njëlloj si të na e kishin shkelur me zinxirë tankesh…
Pra, tekefundit, ndieja se kisha një detyrim të pashlyer për atdhetarin Edmond Bejko. Para disa ditësh vendosa ta ftoja që të vinte në Tiranë e të bisedonim... Dhe ai erdhi... Jo vetëm... Me kë do thoni ju?!... Me mikun e tij, Tasim Beshon... E kush nuk e njeh në Durrës e në Shqipëri, atdhetarin intelektual Tasim Besho, veçanërisht njerëzit e komunitetit çam?!... Dhe ia kaluam si jo më mirë... Dhe unë gjeta fjalët e duhura për ta portretizuar...
Edmond Selim Bejko u lind më 21 maj 1961 në qytetin e Durrësit në një familje atdhetare me origjinë nga Çamëria. Familja e babait të tij, Selimit, u shpërngul nga Koska në fund të vitit 1944 si shumë çamë të dëbuar përdhunshëm nga zervistët grekë dhe erdhi e u vendos për gjashtë muaj në Shalës të Konispolit (ka banuar edhe në shtëpinë e gjyshërve të mi, jemi edhe tanët, siç tregon vetë Selimi).
Atëherë Selimi ishte 13 vjeç. Babai, Jonuzi, i vdiq në moshën 36 vjeçare dhe la tre fëmijë jetimë, Selimin 13 vjeçar dhe dy djem të tjerë, njëri 7 vjeç e tjetri 6 muaj, të cilët më vonë u vendosën në Durrës, ku banojnë edhe sot.
Selimi në vitin 1960 u martua me Qefnien, vajzën e Et’hem Resulit nga Nista e Çamërisë dhe u lindën tre fëmijë, dy djem dhe një çupë. Pra, Edmondi, më i madhi i fëmijëve, ka një vëlla dhe një motër.
Mondi e kaloi fëmininë në qytetin e Durrësit si shumë djem të tjerë të familjeve muhaxhire çame që mundoheshin të përshtateshin me vendbanimin e ri dhe të rikrijonin pasurinë e tyre nga hiçi. Ai u arsimua në shkollën tetëvjeçare “10 Korriku” dhe në vazhdim në shkollën e mesme të përgjithshme “Gjergj Kastrioti” të qytetit të Durrësit, të cilën e mbaroi në vitin 1979. Ai kreu një vit stazh pune dhe më vonë në vitet 1981-85 u diplomua për inxinier minierash në Fakultetin e Gjeologjisë të Universitetit të Tiranës. Megjithëse e kishte mbaruar gjimnazin me të gjitha notat dhjeta dhe I takonte ta çonin në një degë të preferuar, atë e çuan në fakultetin e Gjeologjisë, pa dëshirën e tij, si fëmijët e shumë familjeve çame të persekutuara nga ish-regjimi komunist. Përkundër këtij qëndrimi absurd, gazeta kryesore e kohës “Zëri i Popullit” në një artikull deklaronte me hipokrizi se ishte një shembull pozitiv edhe për të tjerët, veprimi i Edmond Bejkos, i cili me mesataren dhjetë kishte zgjedhur të bëhej inxhinier minierash me dëshirën e tij, kur e kishte mundësinë të zgjidhte për t’u diplomuar në një degë nga ato më të preferuarat…
Pas përfundimit të universitetit Edmondin e emëruan inxhinier në minierën e Burgut të Spaçit në Mirëditë. Në vendin më të vështirë… Vetëm e vetëm pse ishte çam…
Mond shkoi e filloi punë aty, por, në krye të gjashtë muajve, vendosi ta braktiste detyrën. E gjobitën me 40 mijë lekë, shumë e madhe për kohën dhe e dënuan të punonte dy vjet si punëtor në minierën e Manzës, në Durrës. Veprimi i tij u kritikua ashpër si i pamoralshëm edhe në gazetën “Zëri i Popullit”.
Pasi kreu këtë dënim e emëruan me detyrën shef zone, inxhinier, po në këtë minierë, në Manzë të Durrësit.
Në vitin 1989 u emërua përgjegjës në Impiantin e Pasurimit të Rërave, në Durrës. Në vitin 1993 u emërua drejtor i Bazës së Furnizimit të Ekonomisë Komunale, ndërmarrje nacionale me qendër në Durrës, deri në vitin 1998, kur e larguan nga puna për motive politike.
Pas largimit nga puna shtetërore, ai iu përkushtua biznesit, ndërtoi dhe një lokal nga më të bukurit dhe më të frekuentuarit kundruall detit, në Durrës...
Në vitin 2005, me ardhjen në pushtet të PD, u emërua drejtor i Armos për degën e Durrësit, deri sa kjo ndërmarrje u privatizua në vitin 2009.
Tani Mondi është rikthyer në biznes si ndërtues.
Pas vitit 1990, si u shemb sistemi komunist, Edmond Bejkua iu përkushtua edhe angazhimeve politike. Në vitin 1991 u anëtarësua në PD, u zgjodh edhe kryetar i seksionit të kësaj partie në ndërmarrjen ku punonte. Që në vitin 1991 ai u angazhua edhe në strukturat e Shoqërisë Politike Atdhetare “Çamëria”. Në vitin 1991, bashkë me atdhetarët çamë Mehmet Hoxha, Mero Qerimi dhe Remzi Sulejmani, iu drejtua me një telegram Presidentit Ramiz Alia dhe Ministrit të Jashtëm të asaj kohe, Reiz Malile, që të trajtonin me përparësi problemin çam në takimin me Kryeministrin grek Miçotaqis, ose në të kundërt ta anullonin vizitën e tij në Shqipëri, gjë që tërhoqi edhe vëmendjen e mediave.
Në vitet 1994-98 u zgjodh edhe kryetar i SHPA “Çamëria” për degën e Durrësit. Në vitet 1996-98 u zgodh edhe nënkryetar i përgjithshëm i SHPA “Çamëria”. Në vitet 1997-2000 u zgjodh edhe si anëtar i Këshillit Bashkiak të Bashkisë së Durrësit...
Kudo që ka drejtuar Edmond Bejkua ka spikatur me figurën e tij si përfaqësuer i denjë dhe i vendosur i komunitetit çam, një individualitet i padiskutueshëm me të cilin nuk mund të bësh shaka pa vend, shprehen shumë nga të njohurit tanë të përbashkët...
Tani Mondi ka shpallur kandidaturën për të qenë edhe kryetar i degës së Durrësit për PDU-në, partinë e re që drejtohet nga deputeti Shpëtim Idrizi, një ndër intelektualët dhe politikanët shqiptarë më bindës që përfaqësojnë sot Kuvendin e Shqipërisë... Dhe i ka të gjitha shanset për ta fituar edhe këtë sfidë...
Edmond Bejkon e gjen shpesh me poetin Namik Mane, me të cilin e lidhin kohë të vështira si ato të viteve 1988-90, kur mblidheshin së bashku në baraken e një ofiçine të vjetër dhe diskutonin kokë më kokë nga tre-katër orë në ditë për dëmet që u kishte sjellë regjimi komunist vlerave njerëzore shqiptare. E gjen edhe me Mehmet Hoxhën, biznesmenin e parë çam në Durrës, nga i cili ka mësuar shumë për jetën dhe ekonominë e tregut. Mondi nuk lodhet duke u rrëfyer të gjithëve për vlerat e rralla të Mehmet Hoxhës, ish i burgosur politik në burgun e Spaçit. Midis të tjerash ai rrëfen se njëherë kur ishte 13 vjeç kishte shkuar për ta takuar në burg. Mban mend se i kishte dalë para një fytyrë e shtrembëruar keqas nga një paralizë faciale. Ajo fytyrë që nuk njihej prej shëmtimit, mezi arrinte të shqiptonte: “Mondi i xhaxhit, nuk po më njeh?!”... Mondi ishte zbrapsur i frikësuar. Nuk e besonte dot që personi përballë tij ishte Mehmet Hoxha. Oficeri që vëzhgonte takimin kishte ndërhyrë befas: “Nëse ke ardhur të takosh Mehmet Hoxhën, përpara e ke, ky është”... Atëherë ishin përqafuar dhe Mondi ia kishte shkrepur të qarit...
Pjesën më të madhe të kohës së lirë Mondi e kalon veçanërisht me intelektualin çam Tasim Besho. Shumica e durrsakëve që i njohin nga afër thonë se nuk mbahet mend që kur ata janë miq me njëri-tjetrin. Gjejnë kohë dhe kalojnë edhe pesë-gjashtë orë në ditë me shoku-shokun dhe këshillohen sesi mund t’i shërbejnë sa më mirë të ardhmes së tyre dhe komunitettit çam në Durrës, të cilit i janë përkushtuar shumë. Ideali i tyre i përbashkët: zgjidhja e problemit çam. Në periudha të vështira, siç ishin edhe vitet 1996-1999, Mondi e Tasimi kalonin shumë më tepër kohë me njëri-tjetrin, ndonjëherë edhe e gdhinin në kërkim të zgjidhjeve paqësore që u ofronin personave me gjak të trazuar nga trysnitë e tensionet e mëdha që diktonte veprimtaria e ashpër e forcave politike. Miqësia e tyre është edhe më e madhe sot.
- Profesor Tasimi është modeli njerëzor më i preferuar për mua, - shprehet Mondi. – Sikur më ndriçon udhët e jetës mendja e tij e ndritur, aq sa herë-herë më duket se nuk mund të eci përpara pa të, prandaj jemi edhe miq të pandarë. Fjala vjen, njëherë kur isha kryetar i degës së shoqatës “Çamëria” të Durrësit, Shoqata “Durrësi” organizonte një përvjetor dhe për të më nderuar më thanë mua të flisja i pari, mirëpo unë refuzova me mirësjellje, duke thënë se u takonte vendasve të flisnin të parët, jo ne të ardhurve. Në fakt unë prisja të vinte profesor Tasimi që të këshillohesha me të për ato që do të thosha. Ai nuk erdhi dhe unë, gjithë emocion, dola e u shpreha thjesht pa letër para bashkëqytetarëve durrsakë.
U thashë atyre se unë jam me origjinë nga Çamëria, se jam i ardhur në Durrës dhe si i tillë gjithëçka kam në këtë qytet e kam krijuar me vështirësi të mëdha, me shumë sakrifica nga hiçi. Për këtë arsye e dua shumë Durrësin, ndoshta edhe më shumë se ju që e keni pasur dhe e keni tuajin në jetë të jetëve. Duke e dashur shumë e ndiej se jam pjesë e tij sa edhe ju dhe përpiqem që ai të përparojë sa më shumë, sepse e di më mirë se ju se çdo të thotë humbje. Unë nuk dua më humbje. Unë vij nga dhimbja e humbjes. Të parët e mi humbën vatanin, Çamërinë, të cilën unë dhe bashkatdhetarët e mi çamë na duhet shumë luftë për ta rifituar. Unë dua vetëm fitore. Kam fituar Durrësin, dua të rifitoj edhe Çamërinë, prandaj jam ky që jam që ju më doni dhe më mderoni kaq fort. Ju falemnderit për gjithçka keni bërë e do të bëni edhe për ne, çamët.
Fjala ime u prit me një lumë duartrokitjesh.
- E shikon? E kam thënë unë dhe e përsëris, - ndërhyri plot gjallëri Tasim Beshua, - ky djalë, si shumë të tjerë, është vetë jeta njerëzore me të gjitha ngjyrat, vetë thelbi i saj. Fjala vjen, Bilal Xhaferri, mund të flasësh e të thuash për të shumë gjëra, mund të përcaktosh me detaje se ka qenë shkrimtar i madh, se ka botuar kaq e aq poezi, se ka shkruar kaq e aq tregime nga më të bukurat, se ka shkruar kryeveprën, romanin “Krastakraus”, se ka themeluar e botuar revistën “Krahu i shqiponjës”, në mërgim, në Amerikë, pasi u arratis nga Shqipëria komuniste, se ka qenë antikomunist e disident i madh, etj., etj. Dhe kështu e përshkruan portretin e tij… Po hajde e portretizo djem si Mondi që janë Bilal Xhaferrët e padukshëm të shoqërisë njerëzore, që janë vetë brumi, ngjyra dhe gjallëria e saj… Unë kam një jetë që e njoh Mondin, por nuk e merr me mend, i nderuar Shefki, se sa të vështirë e kam të them ca fjalë për të përkufizuar portretin e tij… Më duket se nuk di ç’të të them për Mondin, është si diçka e paparashikueshme, nuk është as thjesht njeriu i pasioneve e as i kontradiktave të mëdha, është normalja, e vërteta e jetës, një djalë që dashuron dhe urren, që di të punojë egërsisht dhe të bëjë qejf marrëzisht. Po ju tregoj diçka nga e kaluara e tij si për ilustrim. Punonte si drejtues i një ndërmarrjeje që në magazinat e saj kishte gjithëçka i duhej Shqipërisë. Kishte nga qumështi i dallëndyshes, siç thotë një fjalë popullore, gjer edhe mish kanguri. Ishte marsi i vitit 1997, kur ra qeveria dhe Shqipëria përfundoi në anarki. Pronat shtetërore kudo u vodhën e u shkatërruan. Mondi, përkundrazi, e mbrojti. Po si?... Mori një mitraloz dhe e vuri në hyrjen e ndërmarrjes, mori edhe një automatik kallash dhe e vuri në krahë. Thirri edhe ca djem, miq e shokë të vetët me automatikë dhe u shtruan për shtatë palë qejfe duke ngrënë e pirë natë e ditë në roje të magazinave. Krismat nuk pushonin tej e tej qytetit. Vinin hajdutët për të vjedhur dhe Mondi i pyeste se çfarë donin: pije e miqësi apo plumb. Ata që e njihnin (kuptohet që e njihnin shumica) shtroheshin e hanin e pinin bashkë me Mondin e pastaj largoheshin si miq, ndonjë që nuk e njihte dhe tentonte të afrohej si bandit, mjaftonnin ca të shtëna në ajër dhe ndonjë dorë dru kurrizit që të largohej me vrap kokulur, duke kuptuar se ai vend kishte zot Edmond Bejkon. Dhe kështu Mondi e ruajti ndërmarrjen e vet... Më vonë, kur u ringrit qeveria, kujtohen ata të ministrisë të dërgojnë ca revizorë për të inventarizuar gjendjen e ndërmarrjes... Mondi, vetëkuptohet, i priti gjithë dashuri... Ata kërko këtë e atë faturë, fletëhyrje e fletëdajle, e Mondi na. Ata kontrollo e kontrollo sa u lodhën për të gjetur ndonjë shkelje e Mondi qeshte. Në fund u tha:
“O miq, doni ndonjë drekë të mirë, të hamë e të pimë e të bëjmë qejf e të ndahemi si miq apo doni ndonjë dru të mirë kurrizit?... Mos më merrni gjë për budalla mua? Po të doja të vidhja magazinat e ndërrmarrjes që drejtoj, do ta kisha djegur dogumentacionin gjatë trazirave dhe do të kisha vjedhur gjithçka si shumë të tjerë dhe ju do të kishtit gjetur vetëm hirin këtu dhe mua nuk do të më hynte asnjë gjemb në këmbë”...
Ata qeshën dhe ia kthyen:
“Duam të hamë e të pimë dhe të lumtë që e ruajte pasurinë e shtetit, pasurinë e të gjithë shqiptarëve”...
Dhe e festuan së bashku faktin që ndërmarrja kishte mbijetuar në sajë të vendosmërisë së Edmond Bejkos. Ja, ky është Mondi ynë, një hero i heshtur... Po të tregoj një rast tjetër, i nderuar Shefki. Më 1996 kandidonte një shoqja jonë për deputete. Vetëkuptohet me shpenzimet e Mondit. Ishim të gjithë të shqetësuar. Situata u acarua sidomos ditën e zgjedhjeve. PS papritur vendosi të tërhiqte komisionerët nga qendrat e votimeve. Do të bëhej një trazirë që s’do ta merrte vesh i pari të dytin. Dhe e gjitha kjo për pesë pare spec, sepse në Durrës ka mirëkuptim midis palëve. Nuk ka acarime politike aq të mëdha si në zona të tjera. Mondi pa njërin nga komisionerët që kishte dalë e rrinte në shkallë. Iu afrua rëndë-rëndë dhe me qetësi i tha:
“Të të hedh nga shkallët apo të të jap kohë sa të kthehesh në qendër të votimit?!”...
Tjetri e vuri re dhe, mesa kuptohet, duke e ditur se me Mondin nuk bëhet shaka kur është fjala për të vërtetën dhe drejtësinë e gjërave,u rikthye pa fjalë në krye të detyrës dhe procesi eci si në vaj. Durrësi nuk pati probleme në sajë të mirëkuptimit njerëzor e politik midis palëve...
Gjatë trazirave të 1997, kur ra qeveria dhe vendi degradoi në anarki, durrsakët panë se Mondi ishte nga të vetmit djem që e mbrojti pasurinë e përbashkët me jetën e vet, prandaj i besuan edhe detyrën si anëtar i Komitetit të Shpëtimit Kombëtar, organizëm që vërtet funksionoi përkohësisht, por pati atribute pushteti e qeverie dhe lozi një rol të madh për pajtimin mes palëve të acaruara politikisht. Pra,djem me integritet, si Mondi, ruajtën ekuilibrat e brishtë të marrëdhënieve ndërqytetare dhe vendi ynë i shpëtoi për bukuri katastrofës që i kishte përgatitur politika e mbrapshtë e kësaj klase politike ende të papjekur e të papërgjegjshme për fatet e kombit shqiptar...
Ç’të të them tjetër?!... Mund të rri gjithë natën e të të tregoj lloj-lloj shembujsh për të ilustruar figurën e mikut tonë Edmond Bejko. I nderuar Shefki Hysa, besoj se ke dëgjuar edhe nga të tjerat për bëmat e këtij heroit tonë të pabujë dhe do të ishte e tepërt të të lodhja më kot me një sasi të madhe episodesh, kur edhe kaq mjafton që shija e mendjes sate të “degustojë” vlerat e mirëfillta të këtij subjekti... Do të ishte njësoj si të detyroje një ekspert degustimi vere të pinte me zor një fuçi të tërë, kur dihet se atij i mjafton një gllënkë për të vlerësuar cilësinë e saj... Besoj se edhe lexuesit do më kuptojnë dhe do t’i japin notën që meriton figurës së Edmond Bejkos edhe përmes këtij rrëfimit tim të vogël e të varfër... Desh harrova... Po shtoj edhe diçka se Mondi tashmë është babai i dy fëmijëve: vajza, Tisiana 17 vjeç dhe djali, Aldo 14 vjeç... Dhe tjetra: sa e herë e merr gruaja në telefon, ky i paudhi e siguron të flejë e qetë duke i thënë se është me profesor Tasimin... Dhe ajo e shkreta ka besim se unë nuk e lë Mondin të bëjë paudhësira... Më beso edhe ti, se nuk e lë vërtet të rrëshqasë në dërrasë të kalbur...
I nderuar lexues, a mund të besohet fjala e Tasim Beshos në përshkrimin e karakteristikave të personazhit tim Edmond Bejkos?!... edhe unë nuk e di saktësisht... Megjithatë mund t’ju pohoj me siguri se janë edhe shumë miq të mi në Durrës e gjetkë që kanë thënë e vazhdojnë të thonë edhe sot e kësaj dite fjalë të bukura për Mondin... Kjo lloj “rrufe”, për fat të keq a të mirë, nuk e di, më ka zënë edhe mua...
Sidoqoftë le t’ia lemë kohës gjykimin e fundit... Gjykatës më të mirë se koha nuk ka... Verdikti i saj është i pavdekshëm...

Shefki Hysa