Nga Agim Bajrami

Zhaneta Saliu - mes biznesit dhe poezisë

Befasia e këndshme me emrin Zhaneta
Portreti i biznesmenes së njohur çame Zhaneta Saliu fillon të të riprodhohet vetvetiu porsa hyn në mjediset e gjera dhe plot dritë të firmës së konfeksioneve Anisa & Noemi Sh.p.k në Spitall, Durrës, që ajo e drejton prej tetëmbëdhjetë vjetësh pa ndërprerë. Ambiente të pastra dhe komode, që ndonëse të ngarkuara me zhurmat e punës dhe të prodhimit, një syri të vëmendshëm i krijojnë përshtypjen e menjëhershme se këtu patjetër zotëron dhe ndihet dora dhe fryma e një femre autoritare.
Zhaneta ose Zhani, siç i thonë shkurt të afërmit dhe miqtë e saj, të shoqëron gjatë gjithë kohës me një buzëqeshje dhe ngrohtësi që s’i ndahet asnjëherë nga fytyra. Gjithmonë jemi mësuar që kur bëhet fjalë për biznese ose biznesmenë të suksesshëm mendja të na shkojë tek burra seriozë e fjalëpak me makina e kollare gjithëfarlloj. Por në rastin tonë ky takim ishte krejt ndryshe, kemi të bëjmë me një grua, nënë dhe biznesmene, si dhe me një aktiviste të heshtur të çështjes çame, për të cilën, sa herë bie fjala, Zhani fillon e gjallërohet si me magji, vetvetiu. Është një gjallëri që i ngjet pemës kur fillojnë e bien shirat e parë, një gjallëri që e ka emrin dashuri dhe respekt për rrënjën dhe vendlindjen e mohuar. Portreti i kësaj gruaje i gdhendur si në basoreliev fillon e të ravijëzohet vetvetiu fjali pas fjalie, duke e plotesuar vetveten dhe duke dalë kështu krejt natyrshëm përtej kornizave të zakonshme të një gruaje në kohë dhe hapësirë. Karriera e suksesshme e Zhaneta Saliut nuk është një dhuratë e rënë si prej qielli ose e ofruar bujarisht prej dikujt, por një udhë e gjatë lufte dhe vështirësish të panumërta, herë-herë me zigzake, por gjithmonë me një kahje të drejtuar nga lartësitë.

Shumësia e vlerave – Zhaneta Saliu
Në 1997, Zhaneta Saliu përfundoi kursin e organizuar nga dhoma e tregtisë dhe industrisë Durrës për menaxhim biznesi. Në 2008 u diplomua për Juridik në universitetin shtetëror të Tetovës në Maqedoni. Në vitin 2009 përfundoi kursin tremujor pasuniversitar për Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Diplomaci pranë Akademisë Diplomatike Shqiptare, Tiranë. Në 2006 mori titullin “Nderi i punës” me motivacionin: Për guximin dhe sukseset e arritura në fushën e biznesit dhe për krijimin e fronteve të punës për punësimin e grave dhe vajzave, ndërsa në 2008 mori titullin “Nderi i qytetit të Durrësit” me motivacionin për kontributin e rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të qytetit të Durrësit, mbështetjen e aktiviteteve në promovimin e historisë dhe kulturës qytetare durrsake, për vlerat e spikatura intelektuale dhe humane. Në vitin 2009 mori titullin Avokat.
Ne mund të vazhdonim edhe më tej me përvijimin e biografisë dhe vlerave intelektuale të kësaj gruaje, por për më shumë do të dëshironim t’ia linim vendin intervistës direkte me të.

- Çfarë mund të dijë më shumë lexuesi i revistës “Krahu i shqiponjës” për ju?
- Kam lindur në 7 Korrik 1966 në Plazhin e Durrësit, nga një familje me origjinë çame (komshi me skulptorin e njohur çam, Idriz Balani). Im atë është me origjinë nga fshati Petrovicë ndersa mamaja ime nga fshati Skupicë i Igumenicës. Në vitin 1945, në kohën e masakrave mizore greke dhe dëbimeve të dhunshme, prindërit e mi u shpërngulën dhe u vendosën në lagjen Plazh, Durrës, ku linda edhe unë. Dua të them se kur unë isha një vjeç, familja ime përjetoi një tjetër kalvar dhimbjesh,
këtë herë jo nga zervistët grekë, por nga pushteti komunist shqiptar me urdhër të Rita Markos. Na shpërngulën me dhunë dhe na detyruan të jetojmë në djerrinat e kripura të kënetës së Porto Romanos. Më pas, fëmijëria ime kaloi në lagjet e përbaltura të Shkozetit. Më kujtohet se kur binte shi dhe kishte përmbytje, unë detyrohesha të shkoja në shkollë me çizme ose në kurrizin e babait. Fëmijëria ime ka ngjyrën dhe dimensionet e një ëndrre të mbetur përgjysëm. Mua dhe moshatarëve të mi, në shumicën e herëve, na kanë munguar lojrat dhe romantizmi i moshës. Pas përfundimit të shkollës së mesme, me gjithë dëshirën time të madhe për t’u bërë gazetare, u detyrova të filloja punë në Fabrikën e Plastikës.

- Cilat kanë qenë ëndrrat e një vajze si ju Zhani në atë kohë?
- Unë nga natyra jam pak rebele, asnjëherë nuk më pëlqen plogështia dhe pajtimi me realitetin e imponuar. Kjo është një nga arsyet që, qysh në bankat e shkollës, jam munduar ta shpërfaq lirinë time në fushën e artit dhe të letërsisë, kam luajtur disa role pranë trupës amatore të teatrit Aleksandër Moisiu, në kohën kur atje ishte drejtor poeti i njohur Bardhyl Agasi. Mbaj mend një rolin tim të spikatur në koncertin “Internacionale do të jetë bota e re”. Ka qenë mosha kur njeriu fillon ta çmojë më shumë vlerën e vetes dhe lirisë individuale. Ajo kohë për mua, krahas përpjekjeve për të njohur skenën e teatrit, ka qenë edhe një periudhë e mbushur me lexime të gjithfarë lloji. Lexoja gjithçka të bukur që më dilte përpara. Atëherë kam filluar t’i perceptoj më mirë ëndrrat dhe realitetin që më rrethonte sepse arti është një dimension më tepër në jetën e një vajze në diktaturë. Por dua të them se mushkëritë e mia ishin më të gjera dhe nuk mund të kënaqeshin me kaq oksigjen. Në atë kohë kam filluar të merrem edhe me poezi. Guxoj të them se një pjesë e dimensionit tim shpirtëror, edhe në momentet më të trishta të jetës time, e ka ribërë vetveten nëpërmjet poezisë. Më kanë mbetur në mendje ende disa strofa poetike nga ajo kohë, disa vargje të një poezie time të hershme, mund edhe ta citoj:
Në kodrinën mbi qytet kemi hipur
dhe po shikojmë me kënaqësi
qytetin e lashtë të rilindur
Dyrrahun e lashtë dhe të ri.
Natyrisht, këto vargje mund të jenë modeste, por në atë kohë i mbushnin vitet e moshës time me më shumë ozon dhe hapësirë.

- Po më pas si shkoi jeta juaj?
- Në vitin 1991, në grahmat e fundit të diktaturës komuniste, në kushtet e një jete miserabël, në pamundësi për t’u pajtuar me këtë realitet, u detyrova të braktis vendlindjen time dhe t’i bashkohem grupit të fundit të refugjatëve të anijes Panama. Kisha disa kohë që më kishin hequr nga puna, si gjithë të tjerët, dhe jeta këtu ishte e padurueshme. Mungonin të gjitha sendet e konsumit jetësor dhe ky vend nuk të mbante më. Hipëm në vapor të shtyrë nga turmat laramane të njerëzve. Në atë kohë, vajza ime, Anisa, ishte vetëm gjashtëmbëdhjetë muajshe.
Nuk e harroj kurrë natën e zbritjes në portin e Brindisit, kur endeshim si zogj të trembur, të detyruar ta kalonim natën me gjysëm batanije.

- Si ju priti Italia?
- Të nesërmen, një çift italianësh nga provinca e Barit, Terlizzi, na morën në shtëpinë e tyre. Ishin njerëz të mirë dhe humanë. Punova ca kohë në spitalin e Barlettes, punë e cila nuk zgjati shumë sa për shkak të natyrës time krenare aq edhe për një lloj racizmi që vihej re tek vendasit italianë që na pritën. Gjatë kësaj periudhe kam bërë disa vajtje e ardhje midis Italisë e Shqipërisë, por që në fund përfundoja sërish në Itali. Ju thashë që në krye se vendi ynë, edhe për shumë vite të tjera, do të vazhdonte të vuante pasojat e tranzicionit dhe të një absurdi pa skaj.

- Kur ka qenë takimi juaj i parë në fushën e biznesit?
Takimi im i parë me biznesin përkon me njohjen time me biznesmenin e suksesshëm italian Claudio Massara, i cili u bë më pas shoku më i ngushtë i jetës sime.

- Si u njohët me Claudion?
- Siç ju thashë më parë, në vazhdën e ikje-ardhjeve të mia nga Italia në Shqipëri e kam takuar atë në tragetin e linjës Bari-Durrës. Ishim ulur pranë e pranë në të njëjtin stol, krejt rastësisht. Claudio donte të bisedonte me dy djem shqiptarë që nuk dinin italisht dhe kërkoi ndihmën time. Ishte një njohjë që, siç thonë poetët, ngjizi me shikimin e parë. Duhet të them se ishte një ngjizje fatlume mes meje dhe atij, më pas unë kuptova se isha njohur me një biznesmen dhe një profesionist të suksesshëm në fushën e konfeksioneve.
Po atë vit, Claudio më propozoi të hapnim bashkë një biznes rrobaqepësie. Ishin vitet kur në Shqipëri po hapeshin fabrika me kapital të huaj joint-venturë, por unë me Claudion vendosëm që biznesin ta kishim vetëm tonin. Natyrisht në atë kohë, hapja e një biznesi të tillë ishte me risqe dhe të papritura, por ne e kishim studiuar me vëmendje tregun e atëhershëm në Shqipëri dhe kryesisht në Durrës. Pas një vëzhgimi të hollësishëm, pas shumë dilemash dhe pasigurish, duke e marrë në sy rrezikun në kushtet e klimës së paqëndrueshme politike që ekzistonte në atë kohë, vendosëm që të hapnim një rrobaqepësi këmisharie. Vërtet e guximshme kjo iniciativë e jona, por pa guxim dhe pa rrezikuar, asgjë e mirë nuk mund të krijohet në kushtet e tregut kapitalist.
Që në fillim u përballëm me një sërë vështirësish dhe pengesash serioze që vinin si nga mungesa e një legjislacioni të plotë ashtu edhe nga pengesat e vazhdueshme burokratike që na nxirrte administrata e atëhershme shqiptare. Kërkoheshin dokumenta pas dokumentash, ryshfet pas ryshfeti, me një fjalë, një odise e tërë që të ndrydhte iniciativën. Tjetër vështirësi ishte ndërtimi i marrëdhënieve të punëdhënësit me punëtorët sepse punëtori shqiptar i asaj kohe ende ishte i papërgatitur për t’iu përshtatur kërkesave të sistemit të ri të punës. Punëtori shqiptar i asaj kohe ende vuante psikologjinë e punës së papaguar në socializëm.
Më ka mbetur në kujtesë që nga sistemi i shkuar një thënie anekdotike që i përshtatej aq mirë asaj psikologjie: “Ne bëjmë sikur punojmë, shteti bën sikur na paguan”. Thënie shumë e bukur apo jo?
Në kuadrin e vështirësive tona të panumërta, duhen shtuar edhe mungesa e specializimit të punëtorëve të industrisë së konfeksioneve dhe përshtatjes së tyre me kërkesat e tregut perëndimor. Na u desh të punonim një kohë të gjatë për krijimin e një tjetër psikologjie me punonjësit e ardhur rishtas në këtë punë. Mungonte tradita dhe intensiteti i punës. Na u desh gjithashtu të sforcoheshim tej mase për të kapur ritmet e prodhimit dhe ambientuar njerëzit me natyrën e prodhimit të konfeksioneve.
Në vitin 1993, fabrika jonë ishte një ndër pioneret e para të fazonit në Shqipëri.
Vërtet, krahu i punës në atë kohë ishte i lirë, por edhe investimet tona në këtë drejtim ishin të shumta. Ne investuam shumë për specializimin e këtyre njerëzve. Për këtë arsye u detyruam të sillnim teknikë dhe specialistë të njohur nga Italia. Nga viti në vit fabrika, falë këmbënguljes tonë, arriti të bëhej një ndër më të njohurat në vend. Ishin të shumtë faktorët që ndikuan në këtë arritje:
Së pari, respekti dhe vlerësimi i shijes së klientelës vendase dhe asaj perëndimore.
Së dyti, prirja për të ndjekur risitë dhe të rejat e modës në vijimësi e sipër.
Së treti, respekti për klientelën. Për ne klienti ka qenë dhe mbetet gjëja më e rëndësishme.
Në tregti, korrektesia është primare dhe mbetet e tillë. Ne nuk e kemi harruar asnjëherë këtë postulat. Kjo ka bërë që kërkesat tona të jenë gjithnjë në rritje ndaj cilësisë së prodhimeve. Duke i qëndruar gjithmonë pranë punonjësve tanë, ne kemi mundur të shmangim në një masë të konsiderueshme prodhimet skarco dhe të evitojmë ankimet nga ana e klientëve. Sot mund të pohojmë me kënaqësi se prodhimet tona fazoniste mund t’i gjesh që nga Anglia, Spanja, Gjermania dhe Italia e gjer në Kenian e largët afrikane. Nuk ka gjë më të bukur për një prodhues si unë kur merr lëvdata e përshëndetje nga anë e mbanë botës.

- A ka pasur ulje-ngritje biznesi juaj?
- Si çdo biznes tjetër, edhe ai që drejtoj unë ka pasur ulje-ngritjet e tij. Mjafton të themi se viti ’97 krijoi në punën tonë një sërë vështirësish të paparashikuara.
E tillë ishte pasiguria e dërgimit në destinacion e prodhimeve tona, mbrojtja e fabrikës nga sulmet e bandave, mungesat në punë të punonjësve, etj. Mbaj mend se në atë periudhë, të gjithë pjestarët e familjes e kemi ruajtur këtë biznes me jetën tonë, duke rrezikuar shumë.

- Si i keni pasur grafikët tuaj të prodhimit zonja Zhani?
- Dua të them se grafikët e prodhimeve tona kanë ardhur gjithmonë në ngjitje. Kjo i dedikohet jo vetëm zbatimit të marrëdhënieve tona kontraktuale me klientelën, por edhe cilësisë shumë të lartë të tyre. Kështu, përshembull, po t’i referohemi shifrave të prodhimit nga viti ’93, kur ne hapëm biznesin, një punëtore nxirrte 80 copë këmisha në ditë, tashmë, si rezultat i kualifikimit të tyre, kjo shifer është rritur në 400 copë.

- Çdo të thotë për një grua si ju të mbartë mbi supe një biznes kaq të vështirë?
- Tashmë unë jam një prodhuese që kam fituar një farë sigurie në punën time. Dhe për këtë duhet t’ia di për nder shokut tim të jetës, të paharruarit Claudio Massara, i cili arriti të nguliste tek unë reflekset e duhura dhe vetitë për të cilët ka nevojë ky biznes. Claudio Massara ka qenë dhe mbetet për mua një ikonë dhe shkollë udhëheqëse. Unë ruaj shumë nga thëniet e tij të paharrueshme. Një nga ato është edhe kjo: “Zhani, udha e biznesit tonë është me shumë zigzake, mund të qëllojë të humbësh një herë, por me vullnet dhe këmbëngulje mund të arrihet gjithcka” ose një thënie tjetër: “Zhani, e mbylle derën e repartit, fjalët e punës leri aty brenda, mos e përziej jetën private me problemet e prodhimit”.
Pas vdekjes së tij të parakohshme, mbi mua ra gjithë barra e biznesit, m’u desh të sforcohem e pse të mos them, të dal edhe nga vetvetja, duke sakrifikuar rehatinë e jetës time me qëllim që biznesi ynë të çante përpara. Kot thonë që gratë janë të dobta nga natyra. Ne gratë e Çamërisë e kemi në gen këmbënguljen dhe shpirtin e tregtisë. Kjo është një nga arsyet që im atë, Mithati, dhe mamaja ime, Mexhide, ma përsërisin shpesh herë me shaka: “Zhani, ty të hedhin nga kati i dhjetë dhe ti përsëri në këmbë që në këmbë do të biesh”. Natyrisht që mua më kënaq ky fakt dhe më bën të lumtur, por unë nuk jam e vetmja. Më bëhet qejfi që në Durrës dhe në mbarë Shqipërinë ka me qindra biznesmenë dhe biznesmene të Çamërisë, të cilët i japin tempin ekonomisë shqiptare edhe pse tek unë, krahas genit tim çam, është bashkangjitur edhe pak gen italian, marrë nga përvoja e këshilltarit tim të urtë, të paharruarit tim Claudio Massara.

- Para pak ditësh, vajza juaj, Anisa, sfiloi veshjet e stiluara nga vetë ajo në ambientet e Hotel Rognerit me sukses. A mund të flasim për një vazhdimësi familjare në këtë sektor?
- Do doja t’iu përgjigjesha me fjalët e sime bije: “Ky është një pasion që është rritur me mua, që e vogël kam bashkëjetuar me këtë realitet. Duke u rritur, lindi edhe dëshira për pikturën dhe disenjon e modës dhe gjithmonë jam munduar t’i bashkoj këto fusha”.

- Sa ndiheni e lidhur me familjen zonja Zhani?
- Zoti më ka falur dy vajza të mrekullueshme! Ne e mirëkuptojmë dhe e plotësojmë shumë mirë njëra-tjetrën duke krijuar kështu një ekip të vetëm. Si nënë jam munduar të ngulis tek fëmijët e mi vetitë dhe karakteristikat më të mira, t’i ndihmoj dhe t’i qëndroj përherë pranë duke plotësuar kështu, në një farë mase, mungesën e babait. Deviza ime e përjetshme është se prindi është pasqyra më e mirë ku fëmijët shohin vetveten.

- Sa ndihet çame Zhaneta Saliu?
- Sot, më tepër se kurrë, shpirti dhe qenia ime janë dhe rrahin me tokën e mohuar të prindërve të mi çamë. Ndonëse më shikoni kështu, të heshtur, regëtimat dhe lotët e Çamërisë sime,vuajtjet dhe kalvari i prindërve dhe gjyshërve të mi kanë lënë brenda meje gjurmë të pashlyeshme. Edhe pse jetoj në Durrës dhe larg tokës së mohuar, tek unë vazhdimisht do të gjeni një degë limoni dhe ulliri, dy gurë dhe pak baltë Çamërie. Mjafton të theksoj faktin që im atë ka mundur të sjellë në oborrin e shtëpisë time dy fiq nga kopshti i shtëpisë sonë të vjetër në fshatin Bedelen të Gumenicës. Ata kanë mbirë tashmë dhe mbas ca vitesh, ata do ta kalojnë çatinë. Çdo ditë, unë bashkë me prindërit dhe fëmijët e mi kujdesemi për ta sepse është i vetmi kujtim dhe lidhje e jona me tokën e gjyshërve. Po kështu, mbi çatinë e shtëpisë, krahas tjegullave të tjera, do të shikoni edhe dy tjegulla Çamërie. I ka sjellë im atë dhe i ka si gjëra shumë të shenjta. Të tilla janë dhe për mua dhe fëmijët e mi. Unë nuk i ndërroj ato me asgjë!

- Ju jeni nderuar disa herë me tituj nga shoqata Durrësi dhe disa shoqata të tjera simotra të këtij qyteti për kontributin tuaj me vlerë. A jeni krenare për to?
- Po, jam shumë krenare. Duke qenë me shpirt poete dhe artiste, gjithmonë e kam quajtur si detyrim në vetvete të ndihmoj artistët dhe shoqatat e tjera kulturore dhe ato në nevojë me një pjesë të të ardhurave të mia. Jam e bindur se kjo që bëj unë është një kontribut modest për qytetin tim dhe artin e kulturën e tij.
Faleminderit për intervistën.

Agim Bajrami