ULLINJTË E MALLIT
(Letër e hapur, drejtuar zotërisë Hekuran Halili, në Sarandë)
Në muajin maj të këtij viti, njëri nga miqtë e mi më të mirë, mjeku Shkëlqim Jahaj, më pruri librin tënd "UNÊ NJERIU". Ishte e papritur për mua kjo dhuratë. Shkëlqimi e di ku dhëmb dhëmballa. "Lexoje! - më tha. - Do mbetesh i kënaqur. Bilal Xhaferri nuk është më i vetëm në Yllësinë e Çamërisë".
Dhe, besomë, me t’u kthyer në shtëpi hapa librin. Vetë Zoti desh e u hap në faqen 70-të. Sa punë të madhe ke bërë, mor djalë. Zoti mos ta shpuftë humbur mundin!
Unë nuk do të merrem me analizën e këtij libri se e kanë bërë, para meje, pena të tjera të mëdha, dua vetëm të shpreh atë që ndjej; kënaqësinë për këtë penë të re të madhe të krahinës sonë që shkëlqen. Që nga poemthi "Unë njeriu" te faqia e parë dhe deri te "Mendimet e mia", te faqja e fundit, poezitë janë njëra më e mirë se tjetra dhe nuk di cilën të zgjedhësh. Të lumtë edhe një herë!
Atë vjershën "Ullinjtë e Çamërisë" kushedi sa herë e kam lexuar. Më ktheve edhe një herë në fëmijërinë time të largët, kur isha nëntë vjeç, më shpure edhe një herë në fshatin tim të lindjes, në Markat. Më bëre të gjezdis, si fëmijë, sokaqet e fshatit tim që më të mirë nuk ka në Botë, më shpure sa herë në fushën e Mungulit, ku më bëhej se shihja pas kaq e kaq vitesh tim atë, Shahinin, duke hapur gropa e duke mbjellë ullinj… Ë shihja babanë me dy teneqe vajguri të varura në një shkop mbi supe, si kinezët, duke mbushur ujë te vija afër lumit Burkuç e duke ecur zbathur përmes jezullit tek vadiste këta ullinj, që nuk ngopeshin me ujë… Sa i lumtur ndihej im atë kur binaja e ullirit ngopej me ujë… Sa lumturohesha unë kur babai më lejonte ta ndiqja nga mbrapa sa herë shkonte e vinte nga vija me teneqe të mbushura plot me ujë…
Pashë edhe njëherë, për karshi në kodër, shtratin me dy kate, ngritur me gjethe rrapi ku rrinte behçiu, që e nanuriste flladi i Mungulit. Dhe e di ti, zotëri Hekuran?! Ky behçiu, mbasi kishte rrjedhur ca ujë na ishte bërë kryetar i lokalitetit në Hoxhë dhe një ditë iu mbush mendja e dërgoi dy policë nga të lokalitetit dhe arrestoi gruan e Shahinit si dhe vajzën e tij njëzetë e një vjeçare e i mbajti të burgosura më shumë se 48-të orë, për arsye se këto, natën, fshehura kishin shtypur ullinj me këmbë, nga ullinjtë e tyre, dhe kishin nxjerrë tre litra vaj. Shahinin vetë, në këtë kohë, e kishin degëdisur në kanalin e Kozarës, në Berat, si armik i popullit që ishte… Këtij behçiut nuk dua t’ia përmend emrin se më ndot letrën. Ai nuk u kënaq me kaq, por filloi të shkruante letra "në epokën e ndritur të komunizmit" kundër tim eti dhe gjithë familjes së tij, letra që bashkë me ato të shokëve të tij nga fshati bezdisën edhe Komitetin e Partisë në Durrës. Shumë prej këtyre letrave kemi patur mundësinë t’i lexojmë tani mbrapa. Po të ishte gjallë Shahini e të lexonte letrën e behçiut do të qeshte e do ta mëshironte, kur të lexonte shprehjen: " Kulaku Shahin Seiti ka shfrytëzuar punën time"…
Ti, zotëri Hekuran ke shkruar me ndjenjë e prandaj të ka shkarë dora mbi kartë:
"Kokërrat si malli/ që rrisim në gioks/ ullinjtë tanë o vëllezër/ që i qajmë me lot"…
Rrjeshtat e strofës së tretë më kujtuan një brengë: "Deget si krahët/ që zgjaten për mot/ ullinjtë tanë të zinj/ dot s'na përqafojnë"...
Të jetë thënë nga Zoti që fati i ullinjve dhe i të zotërve të tyre në të dy anët e kufirit që ndajnë Çamërinë, të jetë i njëjtë?!
Mbas më shumë se tridhjetë vjetëve, aty nga fund i viteve tetëdhjetë të shekullit që shkuam, vajza e madhe e Shahinit, Mevlua, shkoi për një vizitë të shkurtër në Markat e kur u kthye vajti menjëherë te varri i babait, këtu në Durrës: "Babai im i shtrenjtë, - i tha ajo, – të kam sjellë një degës nga ullinjtë e Mungulit, ja ku e ke…- dhe ia vendosi mbi pllakën e rëndë të varrit. - Vetëm kjo të takoi ty nga gjithë ajë djersë që derdhe, nga gjithë ajo hare që ndieje kur i mbillje, një e nga një të treqind rrënjët, vetëm në Mungul. Paratë që bleve fidanet e i solle që nga fundi i Italisë deri në fund të Shqipërisë, i kishe nxjerrë në kurbet, në Amerikë, që kur ishe 14 vjeç… - dhe qau me dënesë"…
"Si ullinjtë tanë të mirë/ që presin të zotët"… edhe unë pres të takohem me ty. Po të hodhi udha këtej nga Durrësi, kujtohu edhe për mua!
Seit Shahin Myrto
nga Markati
Durrës, shtator 2007
Wednesday, December 12, 2007
E PASHMAGSHME ZGJIDHA E ÇËSHTJES ÇAME
Intervistë me zotin Ndriçim Babasi, deputet i PD në Kuvendin e Shqipërisë
Për opinionin publik shqiptar tanimë jeni një ndër deputetët më të vjetër në Kuvend që i qëndroni besnik zonës suaj, e cila, në mos gabojmë, është edhe vendlindja juaj. Cilat janë motivet që ju udhëheqin? Si politikan atdhetar a e njihni problemin çam dhe zhvillimet e tij në vitet e demokracisë?
Motivi kryesor që më ka udhëhequr në punë dhe që ka bërë që unë të pëfaqësoj Krujën si deputet i PD-së për disa vite me radhë, është thjeshtësia, karakteristikë kjo e zonës sime. Megjithatë nuk mund të përjashtoj edhe investimet e deritanishme që janë bërë në atë zonë, të cilat nuk janë të pakta, por do të thosha të mjaftueshme. Nuk është aq e lehtë të sigurosh fonde, duhen bërë projekte, duhen miratuar nga strukturat përkatëse shtetërore dhe pastaj duhet pritur që të vihet në lëvizje buxheti. Nuk janë aq të thjeshta gjërat në këtë periudhë tranzicioni që po kalojmë. Është koha kur të gjitha zonat vihen në garë në pritje të investimeve, por mundësitë jo rrallë janë të pakta. Besoj se më kuptoni?! Sidoqoftë unë jam përpjekur shumë për të siguruar fonde për zonën time…
Êshtë e vështirë të flasësh për veten, por meqë ju më pyetët unë u përgjigja.
Ndërsa sa për pyetjen tjetër po ju them: Le të jemi të sinqertë. Historia ende është e pashkruar për sa i përket problemit çam, por, falë përpjekjeve që janë bërë nga vetë patriotët çamë apo dashamirësit e kësaj treve, jemi njohur edhe ne me zhvillimet e ngjarjeve e situatave që nxjerrin në pah Çamërinë. Çështja çame është një çështje e së drejtës ndërkombëtare që bazohet mbi bazën e një të drejte themelore, atë të pronës dhe duhet trajtuar si e tillë.
Disa nga politikanët shqiptarë jetojnë ende me idenë e miratimit të një rezolute për problemin çam, sfidë para së cilës në prill të vitit 2004 është gjunjëzuar me turp Kuvendi i Shqipërisë, atëherë me shumicë të majtë. Mendoni se mund të ishte e mundur dhe njëkohësisht e dobishme miratimi i kësaj rezolute?
Unë jam shumë dakort për miratimin e kësaj projektrezolute dhe këtë e kam shprehur sa herë që kam pasur mundësi kontakti me persona të interesuar apo në tryeza miqsh e politikanësh, por gjykoj se kësaj projektrezolute nuk i nevojitet vetëm miratimi. Pas miratimit ajo duhet kthyer në një draft të zbatueshëm që të gjejë vend dhe të iplementohet lehtë për këta njerëz dhe për këtë trevë. Një arsye më shumë për të miratuar projektrezolutën në fjalë është edhe fakti se me aq sa jemi informuar, problemi çam është një spastrim i pastër etnik. Sot jemi në vitin 2007, demokracia po arrin parametrat e duhura dhe nuk ka pse i privohet një popullsie të tërë e drejta e pronës, e drejta për të shkelur trojet ku kanë lindur, apo ku kanë lënë eshtrat gjyshërit e stërgjyshërit e tyre. Problemi çam duhet zgjidhur dhe më pas u takon vetë çamëve të zgjedhin se ku duhet të jetojnë si gjithë qytetarët e tjerë të botës së lirë.
Unë nuk e di se sa impakt do të ketë projektrezoluta. Mendoj se një projektrezolurë mund të plotësojë sadopak boshllëqet ligjore e institucionale zyrtare shtetërore, apo më mirë të themi se mund të sensibilizojë më shumë opinionin vendas apo atë të huaj se këta njerëz kanë një të drejtë që po e kërkojnë hap pas hapi për të arritur aty ku duhet.
Cilat janë sipas jush hapat që duhet të ndërmerren prej faktorit politik shqiptar për finalizimin e problemit çam?
Një hap kryesor për mua janë negociatat që mund të bëhen midis shtetit shqiptar dhe palës greke dhe midis shtetit shqiptar dhe faktorit ndërkombëtar. Çështja çame është një çështje që nuk mund të zgjithet ndërmjet individësh, është një çështje që duhet zgjidhur në nivel shtetesh dhe me dashamirësi, mundësisht në nivele të diplomacive më të mëdha ndërkombëtare. Është një çështje e kahershme që në sensin pozitiv ka nevojë për ndërhyrje dhe mbështetje të shteteve të mëdha si SHBA, Anglia e Komuniteti Europian.
Politikanë të SHBA, Anglisë, Turqisë, Italisë dhe ndonjë eurodeputet janë shprehur herë-herë pozitivisht për problemin çam. Mendoni se angazhimi i faktorit ndërkombëtar do të jetë vendimtar për zgjidhjen e problemit çam, siç po ndodh edhe me pavarësinë e Kosovës?
Faktori ndërkombëtar mund të jetë edhe vendimmarrës. Ne si shtet duhet që ta sensibilizojmë faktorin ndërkombëtar duke u thënë se nuk ishte vetëm problem i Kosëvës, por është edhe një tjetër problem i kahershëm me histori të mbyllur që duhet hapur dhe duhet të merret në konsideratë.
Politika shqiptare, komuniteti çam dhe dashamirësit e zgjidhjes së çështjes së Çamërisë duhet të unifikojnë qendrimet e tyre dhe të jenë sa më të qartë përballë faktorit ndërkombëtar.
Sa beson deputeti Babasi në një zgjidhje reale të problemit çam dhe a i ndihmon Shqipërinë dhe shqiptarët kjo zgjidhje?
Siç e thashë edhe më lart, jetojmë në vitin 2007 ku presupozojmë që demokracia në botë po arrin standartet më të larta, ndaj dëshirës sime për zgjidhjen e këtij problemi i shtohet edhe vënia në vend e drejtësisë, që në vende me demokraci të kulluar është e pashmangshme.
Mesazhi juaj për lexuesit e revistës sonë "Krahu i Shqiponjës"?
Duke ju falenderuar për intervistën dhe për mundësinë që më krijuat për t’u prononcuar publikisht për çështjen çame, shpreh mirënjohje ndaj lexuesve të revistës suaj dhe njëkohësisht i uroj popullsisë çame kthim sa më të shpejtë në vatrat e tyre.
Intervistë me zotin Ndriçim Babasi, deputet i PD në Kuvendin e Shqipërisë
Për opinionin publik shqiptar tanimë jeni një ndër deputetët më të vjetër në Kuvend që i qëndroni besnik zonës suaj, e cila, në mos gabojmë, është edhe vendlindja juaj. Cilat janë motivet që ju udhëheqin? Si politikan atdhetar a e njihni problemin çam dhe zhvillimet e tij në vitet e demokracisë?
Motivi kryesor që më ka udhëhequr në punë dhe që ka bërë që unë të pëfaqësoj Krujën si deputet i PD-së për disa vite me radhë, është thjeshtësia, karakteristikë kjo e zonës sime. Megjithatë nuk mund të përjashtoj edhe investimet e deritanishme që janë bërë në atë zonë, të cilat nuk janë të pakta, por do të thosha të mjaftueshme. Nuk është aq e lehtë të sigurosh fonde, duhen bërë projekte, duhen miratuar nga strukturat përkatëse shtetërore dhe pastaj duhet pritur që të vihet në lëvizje buxheti. Nuk janë aq të thjeshta gjërat në këtë periudhë tranzicioni që po kalojmë. Është koha kur të gjitha zonat vihen në garë në pritje të investimeve, por mundësitë jo rrallë janë të pakta. Besoj se më kuptoni?! Sidoqoftë unë jam përpjekur shumë për të siguruar fonde për zonën time…
Êshtë e vështirë të flasësh për veten, por meqë ju më pyetët unë u përgjigja.
Ndërsa sa për pyetjen tjetër po ju them: Le të jemi të sinqertë. Historia ende është e pashkruar për sa i përket problemit çam, por, falë përpjekjeve që janë bërë nga vetë patriotët çamë apo dashamirësit e kësaj treve, jemi njohur edhe ne me zhvillimet e ngjarjeve e situatave që nxjerrin në pah Çamërinë. Çështja çame është një çështje e së drejtës ndërkombëtare që bazohet mbi bazën e një të drejte themelore, atë të pronës dhe duhet trajtuar si e tillë.
Disa nga politikanët shqiptarë jetojnë ende me idenë e miratimit të një rezolute për problemin çam, sfidë para së cilës në prill të vitit 2004 është gjunjëzuar me turp Kuvendi i Shqipërisë, atëherë me shumicë të majtë. Mendoni se mund të ishte e mundur dhe njëkohësisht e dobishme miratimi i kësaj rezolute?
Unë jam shumë dakort për miratimin e kësaj projektrezolute dhe këtë e kam shprehur sa herë që kam pasur mundësi kontakti me persona të interesuar apo në tryeza miqsh e politikanësh, por gjykoj se kësaj projektrezolute nuk i nevojitet vetëm miratimi. Pas miratimit ajo duhet kthyer në një draft të zbatueshëm që të gjejë vend dhe të iplementohet lehtë për këta njerëz dhe për këtë trevë. Një arsye më shumë për të miratuar projektrezolutën në fjalë është edhe fakti se me aq sa jemi informuar, problemi çam është një spastrim i pastër etnik. Sot jemi në vitin 2007, demokracia po arrin parametrat e duhura dhe nuk ka pse i privohet një popullsie të tërë e drejta e pronës, e drejta për të shkelur trojet ku kanë lindur, apo ku kanë lënë eshtrat gjyshërit e stërgjyshërit e tyre. Problemi çam duhet zgjidhur dhe më pas u takon vetë çamëve të zgjedhin se ku duhet të jetojnë si gjithë qytetarët e tjerë të botës së lirë.
Unë nuk e di se sa impakt do të ketë projektrezoluta. Mendoj se një projektrezolurë mund të plotësojë sadopak boshllëqet ligjore e institucionale zyrtare shtetërore, apo më mirë të themi se mund të sensibilizojë më shumë opinionin vendas apo atë të huaj se këta njerëz kanë një të drejtë që po e kërkojnë hap pas hapi për të arritur aty ku duhet.
Cilat janë sipas jush hapat që duhet të ndërmerren prej faktorit politik shqiptar për finalizimin e problemit çam?
Një hap kryesor për mua janë negociatat që mund të bëhen midis shtetit shqiptar dhe palës greke dhe midis shtetit shqiptar dhe faktorit ndërkombëtar. Çështja çame është një çështje që nuk mund të zgjithet ndërmjet individësh, është një çështje që duhet zgjidhur në nivel shtetesh dhe me dashamirësi, mundësisht në nivele të diplomacive më të mëdha ndërkombëtare. Është një çështje e kahershme që në sensin pozitiv ka nevojë për ndërhyrje dhe mbështetje të shteteve të mëdha si SHBA, Anglia e Komuniteti Europian.
Politikanë të SHBA, Anglisë, Turqisë, Italisë dhe ndonjë eurodeputet janë shprehur herë-herë pozitivisht për problemin çam. Mendoni se angazhimi i faktorit ndërkombëtar do të jetë vendimtar për zgjidhjen e problemit çam, siç po ndodh edhe me pavarësinë e Kosovës?
Faktori ndërkombëtar mund të jetë edhe vendimmarrës. Ne si shtet duhet që ta sensibilizojmë faktorin ndërkombëtar duke u thënë se nuk ishte vetëm problem i Kosëvës, por është edhe një tjetër problem i kahershëm me histori të mbyllur që duhet hapur dhe duhet të merret në konsideratë.
Politika shqiptare, komuniteti çam dhe dashamirësit e zgjidhjes së çështjes së Çamërisë duhet të unifikojnë qendrimet e tyre dhe të jenë sa më të qartë përballë faktorit ndërkombëtar.
Sa beson deputeti Babasi në një zgjidhje reale të problemit çam dhe a i ndihmon Shqipërinë dhe shqiptarët kjo zgjidhje?
Siç e thashë edhe më lart, jetojmë në vitin 2007 ku presupozojmë që demokracia në botë po arrin standartet më të larta, ndaj dëshirës sime për zgjidhjen e këtij problemi i shtohet edhe vënia në vend e drejtësisë, që në vende me demokraci të kulluar është e pashmangshme.
Mesazhi juaj për lexuesit e revistës sonë "Krahu i Shqiponjës"?
Duke ju falenderuar për intervistën dhe për mundësinë që më krijuat për t’u prononcuar publikisht për çështjen çame, shpreh mirënjohje ndaj lexuesve të revistës suaj dhe njëkohësisht i uroj popullsisë çame kthim sa më të shpejtë në vatrat e tyre.
DO TË THEM ATO QË DI PÊR BILAL XHAFERRIN …
Intervistë me inxhinierin Genc Sejko,
mik i afërt i shkrimtarit Bilal Xhaferri
Njohja dhe jeta bashkë me Bilal Xhaferrin
Në vitin 1959 punoja teknik ndërtimi në Ndërmarrjen Rruga-Ura. Ndërmarrjes sonë iu ngarkua detyra për zgjerimin dhe sistemimin e rrugës automobilistike nga Miloti në Burrel. Zyrat i kishim në Skuraj, pak më tej Milotit dhe mua më caktuan përgjegjës të atij sektori. "Do të të japim një normist, por duhet ta ndihmosh, - më thanë, – është i ri dhe ende nuk e njeh mirë punën që duhet të bëjë". Më tepër ishte kohëshënues normisti në atë kohë. "Është djalë i mirë", dhe më prezantuan me të. Bëhej fjalë për Bilal Xhaferrin.
Ishte rreth 168 cm i gjatë, imcak në fytyrë e në trup. Flokët me onde i rrethonin atë fytyrë simpatike ku shquheshin sytë e tij blu. Nuk fliste shumë dhe përherë ishte i matur e serioz. Kur nuk i pëlqente muhabeti nuk debatonte, ikte. Vishej thjesht e nuk ishte sqimatar e i lëpirë.
Shkurt, më pëlqeu; djalë pa fjalë, i dëgjuar dhe vazhdimisht fytyrëqeshur.
-Nga je?- e pyeta.
- Jam nga Çamëria.
- Qenkemi patriotë, - i thashë, - se edhe unë çam jam. Do ta shkojmë mirë.
- Ajo varet nga ti: si të sillesh do të ecim…
Ishte natyrë shumë krenare. Duke qenë se unë isha autoritet mbi të, ai kërkoi të përcaktonte caqet e tij.
Pas katër muajsh, që ndejtëm atje, na transferuan në Baz-Burrel. Mua më lejuan të zgjidhja personelin, kështu Bilalin e mora me vete, për vetitë e tij.
Në Baz gjetëm një kantier me dërrasa. Ishin rreth 200 punëtorë dibranë. Ishte mensa, fjetoret dhe gjithë mjediset e tjera. U vendosëm të dy në të njëjtën dhomë. Kishim dy krevate, një tavolinë, në të cilën edhe hanim. Dritat elektrike për ndriçimin e kantierit i kishim me motor. Ai punonte deri më dhjetë e gjysmë të natës e pastaj shuhej, duke mbytur gjithçka në terr.
Nganjëherë zgjohesha natën dhe shikoja që Bilali ishte zgjuar. Në dritën e llambës sonë me vajguri shkruante. Nganjëherë e kapte edhe mëngjesi duke lexuar apo shkruar.
- Çka shkruan, o Bilal?
- Asgjë, ca shënime për vete.
- M’i jep t’i shoh.
- S’t’i jap shënimet e mia.
Pas dy muajsh ma kërkoi vetë:
- Shkruaj ca tregime, po deshe lexoi e më jep ndonjë mendim.
Më dha tregimin "Përtej largësive". Them të drejtën, më pëlqeu tregimi e i thashë: "Pse s’i çon tregimet për botim?" Ai, jo se më dëgjoi mua, por i erdhi mirë që e mbështeta. Kishte dhe besim te fjala ime, sepse edhe unë lexoja shumë libra. Në dorëshkrime kishte tregime edhe për jetën që bënim ne atje në kantier. Madje ai bënte edhe prova të tilla; "ç’ndjen njeriu kur rri tetë orë në shi?" dhe ai ndenji një rast në shi deri sa i ra të fiktë. Nuk kërkoi ta ndihmonte njeri; qëndroi deri sa u përmend dhe u ngrit vetë.
Ka qenë shtatori i vitit 1959, kur erdhi me vrap duke më tundur gazetën "Drita". "Shikoje! – më thirri, - ma botuan tregimin "Përtej largësive"", hidhej, gëzonte. Që nga ajo kohë redaksitë i kërkonin t’u shpinte tregime dhe redaktorët e inkurajonin: "Na sill, o Bilal, të tjera!" Dhe ai punonte e shkruante pa prerë.
Veç ushqimeve, tërë lekët e tjerë i shpenzonte për libra. Krahas "Anti-Dyringut", fshehurazi lexonte edhe Niçen dhe filozofë të tjerë. Kishte dhe miq e të afërm që i dhuronin e i jepnin libra.
Zënka e parë
Në kantier kishim tre evgjitë kovaçë. Një mashkull dhe dy femra. Njëra prej tyre ishte shumë e bukur dhe Bilali "desh u ngatërrua" me të. Çdo darkë merrnim sheqer që të përgatisnim çajin në mëngjes. Kur zgjohesha sheqer nuk gjeja; "sheqeri ishte mbaruar…"
Më erdhi një intendent i kantierit e më tha: "Bilali merr sheqerin e ua çon evgjitëve, çdo ditë."
Më kapi inat, jo për sheqerin po pse nuk më tregoi vetë. E thirra:
- Ku shkon sheqeri?
- E ha.
- Nuk hahet një tas i tërë.
- Ç’ka të duhet ty?
- Më duhet se jam përgjegjës.
- Nuk të pyes fare se ç’bëj me lekët e mi…
Dhe gjërat morën rrokullimën; me fyerje e sharje dhe përfunuam në një zënkë të vërtetë. U prishëm. Bashkë flinim, bashkë hanim, mua më dhembte nofulla – atij qafa dhe nuk flisnim.
"Duheshim, o burrë i dheut, ishim si vëllezër…", por kur unë fërkoja nofullën e mezi haja atij i bëhej qejfi, ashtu si mua që e shihja të rrinte qafështrembër. Pas një jave folëm, se në fakt, asaj jave veç fjalëve asgjë nuk mungonte nga gjërat e mëparshme.
Me evgjitkën nuk pati histori dashurie, se ata të tre për fat u transferuan në një kantier tjetër, ikën… Historia ndodhi në fshat. Ishte një vajzë atje, shumë e bukur, që kulloste delet. Bilali iu qep asaj. Bisedonin e rrinin shpesh bashkë, por deri ku arritën nuk e di se nuk ia lejoja vetes ta pyesja. Këtë vajzë, Pashkën, e donte edhe operativi i sigurimit, - Maliq, më bëhet se e quanin, me të cilin Bilali desh ishte zënë.
- Ç’e mban këtë? – më pyeti, operativi.
- Ma kanë sjellë, - ia preva, ta hiqja qafe.
- E di ti se ç’familje është?
- As që më intereson.
- Jo, se ti vetë je me biografi të mirë…
- Këtu kam ardhur jo për biografi, kam ardhur për punë.
Por as me Pashkën nuk krijuan lidhje… Veçse them se qenia e saj ka pasur ndikim të ndjeshëm tek romanca "Dashuri e përgjakur." Ai punonte në kantier dhe gjithë natën shkruante.
Një herë po i thosha: "Enveri ka qenë trim, udhëheqës i zoti!", aq dinim ne.
- Rri, o Genc, mos më fut në politikë!
- Pse, o Bilal?
- Gjithë partizanët dolën nga lufta me barkun zgavër, vetëm ai doli me bark të madh…
Më vonë e kujtoja dhe qeshja. Zura të kundroja fotot e filmimet e kohës në fjalë dhe paskësh pasur të drejtë.
Bilali kishte lindur në vitin 1935, në Ninat të Konispolit. Ishte nip i Hoxha Tahsimit. Ishte vëlla me tri motra, më shumë bënte për më të voglën, Antikën, e cila kishte lindur pas Bilalit. I ati, Xhaferr Ferik Hoxha, kishte qenë nacionalist. Në vitet 1941-1944 kishte luftuar kundër bandave të Zervasit e andartëve grekë. Më 1944, Xhaferri u kap nga partizanët shqiptarë dhe u pushkatua pa gjyq, si "krimbërës ndaj Greqisë." Kështu, Bilali nëntëvjeçar mbeti jetim dhe i damkosur politikisht.
Jo shumë pas të shoqit, vdiq dhe nëna e Bilalit. Atë e rriti gjyshi dhe gjyshja. Nga persekutimi që u bëhej, gjyshi vrau veten duke e shkrehur pushkën me gishtin e madh të këmbës dhe me tytën e vendosur nën mjekër. Të mbetur vetëm, i morën në përkujdesje ca dajo në Sarandë. Atje kreu edhe arsimin shtatëvjeçar. Kur mbushi 11 vjeç, dajot e futën në punë, në ndërmarrjen Rruga-Ura, ku mbante ujë për të pirë punëtorët. Ky kantier u transferua në Mirditë, për ndërtimin e rrugës Perlat-Burrel, dhe këto sollën si rrjedhojë njohjen dhe shoqërinë tonë.
Periudha të ndërmjetme
Më pas më emëruan në Ndërmarrjen Rruga - Ura të qendrës dhe fillova studimet natën për Inxhinier Ndërtimi. Bilalin e mora me vete, viti 1960, dhe e vendosa në Fushë-Krujë. Atje kishim kantier dhe ai u emërua përgjegjës teknik për mirëmbajtjen e rrugës Fushë Krujë- Qafë Shtamë. Aty u njoh me Sadri Ahmetin, një djalë i talentuar kosovar, që banonte bashkë me të vëllanë. Bilali më sillte piktura, poema të Sadriut, i cili e kishte dhomën plot me punime dhe sirtarët plot me cigare "Diamant" e pije. Dhe u lidhën shumë, pavarësisht se Bilali nuk pinte as duhan, as pije të asnjë lloji. Vetëm limonadë se "ai nuk ishte i asi avazesh…"
Në këtë kohë, sigurimi i shtetit i kishte vënë një njeri që ta mbikqyrte, quhej Ramiz Gjetani. I kërkonin të dhëna: "Çka di ti për Bilalin?", - i thoshnin; "S’di gjë"- u përgjigjej. E thirrën për së dyti. I bënë presion. "Nuk di gjë për të, pse të sajoj?!" dhe Gjetanin përfundimisht e futën tetë vjet në burg. Ai ishte nga familje e mirë dhe e ndershme e Gjetanëve të Burrelit.
Mendova ta largoja që andej. Në urat e mëdha duhej një mbikëqyrës, të vëzhgonte për rreziqe që mund të ndodhnin, të vëzhgonte gërryerjet, etj. E çova në Sallmone të Shijakut, se punë nuk kishte, paguhej më mirë dhe ai ndërkohë shkruante e botonte tregime e prozë të gjatë.
Një herë vajtëm me drejtorin e përgjithshëm, Andrea Nasi, quhej. "Kam dëgjuar se këtu punon një shkrimtar"- më thotë . "Po", iu përgjigja. "Thirre ta njohim!"- urdhëroi ai.
E thirra.
- Po për ne pse s’shkruan? – i tha drejtori.
- S’kam ç’të shkruaj…, - ia ktheu Bilali.
- Si s’ke?
- Këtu bëhet mirëmbajtje, nuk ndërtohet ndonjë vepër e re.
- More, ç’është ky, o Genci? – më drejtohet mua. – Me cilin flet ky kështu?! Hiqe, mo, nga puna!
Kaq qe, Bilalin e pushova nga puna. "Tani hajde në shtëpinë time", i thashë të të sistemohej, se ku do të rrinte?
Unë isha vetëm me nënën e kishim tërë ato dhoma tek shtëpia, në rrugën Qemal Stafa, në Tiranë. "Zgjidh një nga dhomat ", i thashë e ashtu bëmë.
Gjatë kësaj kohe, që rrinte tek unë në Tiranë, ai u njoh me krijues të tjerë: Bedri Myftarin, Pëllumb Kacon, çam edhe ky, që tek "Hosteni" botonte me pseudonimin Puka. U njoh me shkrimtarë të rinj si Roland Gjoza, Guri Miçinoti, Zydi Morava e plot të tjerë.
Për të mos më bezdisur mua, më pas, zuri një dhomë tek hotel "Çajupi" në Tiranë. Atje takohej me letrarët, atje e takoja edhe unë. Sa herë veja e gjeja me shtatë a tetë vetë. Ai ngrihej dhe miqve u thoshte "Unë ika!" e dilnim bashkë.
Kërkonte të punësohej, se me honorarët s’i përballonte dot shpenzimet. "Shih me shokët e tu se mos arrin të më gjesh ndonjë punë", më kërkoi ndihmë.
Njihja nja dy vetë të Gjeologjisë që punonin në Krrabë të Tiranës: - njëri Dëfrim Shkupi dhe tjetri quhej Agim, e ngaqë s’jemi takuar prej vitesh nuk më kujtohet mbiemri. Ua kërkova dhe ata e morën në punë. Bilali flinte tek unë. "Si është?", i pyesja të njohurit e mi: "Djalë i urtë." "Ma kini kujdes, është edhe shkrimtar!" Aq, s’e zgjatëm më.
"Si je, o Bilal?"- e pyeta. "Mirë jam", ma ktheu. "Të paguajnë gjë, apo jo?" Ai u nxeh: "Ç’lekë, more, atje po lë copërat e mishrave!" dhe zbuloi supet. I kishte plagë, plagë po të them…
"Ngremë motorët me krahë malit."…
Ca kohë e bënë korrespondent të gazetës "Bashkimi". Ai shkruante për fshatin. Botonte vazhdimisht edhe letërsi. U evidentua, madje i arriti zëri deri tek Todi Lubonja e Ramiz Alia dhe ata ishin të predispozuar ta ndihmonin. Aso kohe, më kujtohet se po shkruante "Krasta Kraus – Kreshta e Krujës". E shkruante në fletore me një laps të vogël. Ma dha për ta lexuar e më kërkoi mendim: "Gjë më të bukur nuk ke shkruar…", i thashë. Ndërkohë Ismail Kadare kishte shkruar romanin "Kështjella".
Një herë, në mesnatë, dëgjova hapa në oborr. Hapa dritaren, kujtova se mos ishte ndonjë hajdut. Pashë një djalë me pardesy të bardhë. Ishte Bilali, se atë pardesy vishte gjithnjë; vazhdonte të ishte gazetar.
- O Bilal, Bilal! – i thirra e u kthye.
As ai vetë nuk dinte ku të vente.
- Ke ngrënë?
- Po, - m’u përgjigj.
Zgjova nënën.
- Ç’ke në dollap, jepi Bilalit të hajë…
Ishte një gjysmë bukë, një çikë djathë, pak qumësht në një shishe; këto ishin gjëra të gatshme që na ndodheshin. Kam ngrënë, kundërshtonte ai dhe instinktivisht kapërdinte pështymët, pastaj pranoi të hante, e mbaroi bukën, djathin edhe qumështin.
- Sa kohë ke pa ngrënë? – e pyeta.
- Tash dy ditë nuk kam futur gjë në gojë.
- Ku i çove dietat? – ia jepnin paradhënie. Atë mbrëmje po kthehej nga Qafë Molla.
- Qerasa disa në klub, aq janë dietat, - më tha.
Ndërmjetëse tjetër…
Ishte te "Çajupi" dhe shkova ta takoja atje tek hoteli. Do të botonte romanin "Krasta Kraus" dhe Razi Brahimi i kishte dhënë paradhënie, më duket nja shtatëmbëdhjetë mijë lekë të vjetra. U ngrit e doli me mua, siç bënte përherë. Shkuam tek Pastiçeri "Tirana", pranë Estradës së Shtetit, sot Bar "Çaplini". U ulëm dhe prisja të porosiste ndonjë gjë, se kur kishte para e bënte qerasjen bujarisht. Atë ditë nuk po dëgjohej. Porosita një konjak për vete dhe një pastë për atë, se Bilali nuk pinte asnjë lloj pije alkoolike. Pas pak, më foli për ecurinë e romanit. Razi Brahimi e kishte pritur shumë mirë dhe e konsideronte si "një vepër të arrirë…" Thirrëm kamerierin e prisja të paguante, por ai qëndronte i ndrojtur. E kuptova se ishte trokë.
Ndërkaq vura re që kishte veshur një kostum të ri, ngjyrë gri dhe një këmishë të verdhë. E urova për kostumi e i thashë; "pse s’ke blerë edhe një këmishë?" Kostumet, si i atij, ishin të gatshëm e nuk ishin nga ata specialët që kushtonin dhe i bënin ata që kishin ndonjë lekë. "S’më dolën paratë", më tha.
E ftova të venim nga shtëpia. Rrugës na zuri një rrebesh. Ishte rreth mesditës. U futëm nën një ballkon se nuk ecej më. Pashë Bilalin që nuk rrinte rehat. Hodha sytë e ç’të shikoj(!), këpucët e tij ishin të shqepura. "Si kështu, o Bilal, as këpucë nuk paske blerë…"
"S’kisha lekë."
"Po ç’i bëre?"
"Kisha borxhe, ca ia dërgova edhe motrës, Tikës.
Në mbrëmje i huajta diçka e ai iku në hotel, ku vazhdonte të shkruante pjesën e dytë të romanit "Krasta Kraus"…
* * *
Për ta ndihmuar Todi Lubonja e caktoi përgjegjës të shtëpisë së kulturës në Shijak, ndërsa pagën ia jepnin në Parkun e Mallrave Durrës, si dispeçer, se shtëpia e kulturës nuk kishte organikë. Kur ishte atje i ndodhën dhe ngjarjet e fundit:
- Pjesëmarrje në Lidhjen e Shkrimtarëve në diskutimin për romanin "Dasma", për të cilin shfaqi mendimet kritike për disa pjesë, e si kundër-reagim e fyen dhe e përzunë nga mbledhja (F. Paçrami).
- Pas kësaj, Rita Marko, sekretar i Parë i Komitetit të Partisë së Durrësit, bëri analizë në Parkun e Mallrave dhe e përjashtuan nga puna dhe e internuan në Hamallaj. Atje, qëlluan disa çamë, të cilët e kanë mbajtur si fëmijën e tyre, sidomos një Namik Mane, që tani shkruan.
Nga atje u arratis e pastaj dihet fundi tragjik, i vdekjes së parakohshme në Amerikë.
Këto ngjarjet e fundit unë i kam me të dëgjuar e janë pasqyruar edhe në shtyp… E vërteta është se ai qe djalë kurajoz, i thjeshtë, i ndjeshëm dhe besoj se dhe mjaft i talentuar.
E thyen, e përdrodhën në lulëzim të tij si një filiz të njomë që i venë këmbën, dhunshëm… Nuk e meritonte!
Intervistoi: Ndue Gjika
Intervistë me inxhinierin Genc Sejko,
mik i afërt i shkrimtarit Bilal Xhaferri
Njohja dhe jeta bashkë me Bilal Xhaferrin
Në vitin 1959 punoja teknik ndërtimi në Ndërmarrjen Rruga-Ura. Ndërmarrjes sonë iu ngarkua detyra për zgjerimin dhe sistemimin e rrugës automobilistike nga Miloti në Burrel. Zyrat i kishim në Skuraj, pak më tej Milotit dhe mua më caktuan përgjegjës të atij sektori. "Do të të japim një normist, por duhet ta ndihmosh, - më thanë, – është i ri dhe ende nuk e njeh mirë punën që duhet të bëjë". Më tepër ishte kohëshënues normisti në atë kohë. "Është djalë i mirë", dhe më prezantuan me të. Bëhej fjalë për Bilal Xhaferrin.
Ishte rreth 168 cm i gjatë, imcak në fytyrë e në trup. Flokët me onde i rrethonin atë fytyrë simpatike ku shquheshin sytë e tij blu. Nuk fliste shumë dhe përherë ishte i matur e serioz. Kur nuk i pëlqente muhabeti nuk debatonte, ikte. Vishej thjesht e nuk ishte sqimatar e i lëpirë.
Shkurt, më pëlqeu; djalë pa fjalë, i dëgjuar dhe vazhdimisht fytyrëqeshur.
-Nga je?- e pyeta.
- Jam nga Çamëria.
- Qenkemi patriotë, - i thashë, - se edhe unë çam jam. Do ta shkojmë mirë.
- Ajo varet nga ti: si të sillesh do të ecim…
Ishte natyrë shumë krenare. Duke qenë se unë isha autoritet mbi të, ai kërkoi të përcaktonte caqet e tij.
Pas katër muajsh, që ndejtëm atje, na transferuan në Baz-Burrel. Mua më lejuan të zgjidhja personelin, kështu Bilalin e mora me vete, për vetitë e tij.
Në Baz gjetëm një kantier me dërrasa. Ishin rreth 200 punëtorë dibranë. Ishte mensa, fjetoret dhe gjithë mjediset e tjera. U vendosëm të dy në të njëjtën dhomë. Kishim dy krevate, një tavolinë, në të cilën edhe hanim. Dritat elektrike për ndriçimin e kantierit i kishim me motor. Ai punonte deri më dhjetë e gjysmë të natës e pastaj shuhej, duke mbytur gjithçka në terr.
Nganjëherë zgjohesha natën dhe shikoja që Bilali ishte zgjuar. Në dritën e llambës sonë me vajguri shkruante. Nganjëherë e kapte edhe mëngjesi duke lexuar apo shkruar.
- Çka shkruan, o Bilal?
- Asgjë, ca shënime për vete.
- M’i jep t’i shoh.
- S’t’i jap shënimet e mia.
Pas dy muajsh ma kërkoi vetë:
- Shkruaj ca tregime, po deshe lexoi e më jep ndonjë mendim.
Më dha tregimin "Përtej largësive". Them të drejtën, më pëlqeu tregimi e i thashë: "Pse s’i çon tregimet për botim?" Ai, jo se më dëgjoi mua, por i erdhi mirë që e mbështeta. Kishte dhe besim te fjala ime, sepse edhe unë lexoja shumë libra. Në dorëshkrime kishte tregime edhe për jetën që bënim ne atje në kantier. Madje ai bënte edhe prova të tilla; "ç’ndjen njeriu kur rri tetë orë në shi?" dhe ai ndenji një rast në shi deri sa i ra të fiktë. Nuk kërkoi ta ndihmonte njeri; qëndroi deri sa u përmend dhe u ngrit vetë.
Ka qenë shtatori i vitit 1959, kur erdhi me vrap duke më tundur gazetën "Drita". "Shikoje! – më thirri, - ma botuan tregimin "Përtej largësive"", hidhej, gëzonte. Që nga ajo kohë redaksitë i kërkonin t’u shpinte tregime dhe redaktorët e inkurajonin: "Na sill, o Bilal, të tjera!" Dhe ai punonte e shkruante pa prerë.
Veç ushqimeve, tërë lekët e tjerë i shpenzonte për libra. Krahas "Anti-Dyringut", fshehurazi lexonte edhe Niçen dhe filozofë të tjerë. Kishte dhe miq e të afërm që i dhuronin e i jepnin libra.
Zënka e parë
Në kantier kishim tre evgjitë kovaçë. Një mashkull dhe dy femra. Njëra prej tyre ishte shumë e bukur dhe Bilali "desh u ngatërrua" me të. Çdo darkë merrnim sheqer që të përgatisnim çajin në mëngjes. Kur zgjohesha sheqer nuk gjeja; "sheqeri ishte mbaruar…"
Më erdhi një intendent i kantierit e më tha: "Bilali merr sheqerin e ua çon evgjitëve, çdo ditë."
Më kapi inat, jo për sheqerin po pse nuk më tregoi vetë. E thirra:
- Ku shkon sheqeri?
- E ha.
- Nuk hahet një tas i tërë.
- Ç’ka të duhet ty?
- Më duhet se jam përgjegjës.
- Nuk të pyes fare se ç’bëj me lekët e mi…
Dhe gjërat morën rrokullimën; me fyerje e sharje dhe përfunuam në një zënkë të vërtetë. U prishëm. Bashkë flinim, bashkë hanim, mua më dhembte nofulla – atij qafa dhe nuk flisnim.
"Duheshim, o burrë i dheut, ishim si vëllezër…", por kur unë fërkoja nofullën e mezi haja atij i bëhej qejfi, ashtu si mua që e shihja të rrinte qafështrembër. Pas një jave folëm, se në fakt, asaj jave veç fjalëve asgjë nuk mungonte nga gjërat e mëparshme.
Me evgjitkën nuk pati histori dashurie, se ata të tre për fat u transferuan në një kantier tjetër, ikën… Historia ndodhi në fshat. Ishte një vajzë atje, shumë e bukur, që kulloste delet. Bilali iu qep asaj. Bisedonin e rrinin shpesh bashkë, por deri ku arritën nuk e di se nuk ia lejoja vetes ta pyesja. Këtë vajzë, Pashkën, e donte edhe operativi i sigurimit, - Maliq, më bëhet se e quanin, me të cilin Bilali desh ishte zënë.
- Ç’e mban këtë? – më pyeti, operativi.
- Ma kanë sjellë, - ia preva, ta hiqja qafe.
- E di ti se ç’familje është?
- As që më intereson.
- Jo, se ti vetë je me biografi të mirë…
- Këtu kam ardhur jo për biografi, kam ardhur për punë.
Por as me Pashkën nuk krijuan lidhje… Veçse them se qenia e saj ka pasur ndikim të ndjeshëm tek romanca "Dashuri e përgjakur." Ai punonte në kantier dhe gjithë natën shkruante.
Një herë po i thosha: "Enveri ka qenë trim, udhëheqës i zoti!", aq dinim ne.
- Rri, o Genc, mos më fut në politikë!
- Pse, o Bilal?
- Gjithë partizanët dolën nga lufta me barkun zgavër, vetëm ai doli me bark të madh…
Më vonë e kujtoja dhe qeshja. Zura të kundroja fotot e filmimet e kohës në fjalë dhe paskësh pasur të drejtë.
Bilali kishte lindur në vitin 1935, në Ninat të Konispolit. Ishte nip i Hoxha Tahsimit. Ishte vëlla me tri motra, më shumë bënte për më të voglën, Antikën, e cila kishte lindur pas Bilalit. I ati, Xhaferr Ferik Hoxha, kishte qenë nacionalist. Në vitet 1941-1944 kishte luftuar kundër bandave të Zervasit e andartëve grekë. Më 1944, Xhaferri u kap nga partizanët shqiptarë dhe u pushkatua pa gjyq, si "krimbërës ndaj Greqisë." Kështu, Bilali nëntëvjeçar mbeti jetim dhe i damkosur politikisht.
Jo shumë pas të shoqit, vdiq dhe nëna e Bilalit. Atë e rriti gjyshi dhe gjyshja. Nga persekutimi që u bëhej, gjyshi vrau veten duke e shkrehur pushkën me gishtin e madh të këmbës dhe me tytën e vendosur nën mjekër. Të mbetur vetëm, i morën në përkujdesje ca dajo në Sarandë. Atje kreu edhe arsimin shtatëvjeçar. Kur mbushi 11 vjeç, dajot e futën në punë, në ndërmarrjen Rruga-Ura, ku mbante ujë për të pirë punëtorët. Ky kantier u transferua në Mirditë, për ndërtimin e rrugës Perlat-Burrel, dhe këto sollën si rrjedhojë njohjen dhe shoqërinë tonë.
Periudha të ndërmjetme
Më pas më emëruan në Ndërmarrjen Rruga - Ura të qendrës dhe fillova studimet natën për Inxhinier Ndërtimi. Bilalin e mora me vete, viti 1960, dhe e vendosa në Fushë-Krujë. Atje kishim kantier dhe ai u emërua përgjegjës teknik për mirëmbajtjen e rrugës Fushë Krujë- Qafë Shtamë. Aty u njoh me Sadri Ahmetin, një djalë i talentuar kosovar, që banonte bashkë me të vëllanë. Bilali më sillte piktura, poema të Sadriut, i cili e kishte dhomën plot me punime dhe sirtarët plot me cigare "Diamant" e pije. Dhe u lidhën shumë, pavarësisht se Bilali nuk pinte as duhan, as pije të asnjë lloji. Vetëm limonadë se "ai nuk ishte i asi avazesh…"
Në këtë kohë, sigurimi i shtetit i kishte vënë një njeri që ta mbikqyrte, quhej Ramiz Gjetani. I kërkonin të dhëna: "Çka di ti për Bilalin?", - i thoshnin; "S’di gjë"- u përgjigjej. E thirrën për së dyti. I bënë presion. "Nuk di gjë për të, pse të sajoj?!" dhe Gjetanin përfundimisht e futën tetë vjet në burg. Ai ishte nga familje e mirë dhe e ndershme e Gjetanëve të Burrelit.
Mendova ta largoja që andej. Në urat e mëdha duhej një mbikëqyrës, të vëzhgonte për rreziqe që mund të ndodhnin, të vëzhgonte gërryerjet, etj. E çova në Sallmone të Shijakut, se punë nuk kishte, paguhej më mirë dhe ai ndërkohë shkruante e botonte tregime e prozë të gjatë.
Një herë vajtëm me drejtorin e përgjithshëm, Andrea Nasi, quhej. "Kam dëgjuar se këtu punon një shkrimtar"- më thotë . "Po", iu përgjigja. "Thirre ta njohim!"- urdhëroi ai.
E thirra.
- Po për ne pse s’shkruan? – i tha drejtori.
- S’kam ç’të shkruaj…, - ia ktheu Bilali.
- Si s’ke?
- Këtu bëhet mirëmbajtje, nuk ndërtohet ndonjë vepër e re.
- More, ç’është ky, o Genci? – më drejtohet mua. – Me cilin flet ky kështu?! Hiqe, mo, nga puna!
Kaq qe, Bilalin e pushova nga puna. "Tani hajde në shtëpinë time", i thashë të të sistemohej, se ku do të rrinte?
Unë isha vetëm me nënën e kishim tërë ato dhoma tek shtëpia, në rrugën Qemal Stafa, në Tiranë. "Zgjidh një nga dhomat ", i thashë e ashtu bëmë.
Gjatë kësaj kohe, që rrinte tek unë në Tiranë, ai u njoh me krijues të tjerë: Bedri Myftarin, Pëllumb Kacon, çam edhe ky, që tek "Hosteni" botonte me pseudonimin Puka. U njoh me shkrimtarë të rinj si Roland Gjoza, Guri Miçinoti, Zydi Morava e plot të tjerë.
Për të mos më bezdisur mua, më pas, zuri një dhomë tek hotel "Çajupi" në Tiranë. Atje takohej me letrarët, atje e takoja edhe unë. Sa herë veja e gjeja me shtatë a tetë vetë. Ai ngrihej dhe miqve u thoshte "Unë ika!" e dilnim bashkë.
Kërkonte të punësohej, se me honorarët s’i përballonte dot shpenzimet. "Shih me shokët e tu se mos arrin të më gjesh ndonjë punë", më kërkoi ndihmë.
Njihja nja dy vetë të Gjeologjisë që punonin në Krrabë të Tiranës: - njëri Dëfrim Shkupi dhe tjetri quhej Agim, e ngaqë s’jemi takuar prej vitesh nuk më kujtohet mbiemri. Ua kërkova dhe ata e morën në punë. Bilali flinte tek unë. "Si është?", i pyesja të njohurit e mi: "Djalë i urtë." "Ma kini kujdes, është edhe shkrimtar!" Aq, s’e zgjatëm më.
"Si je, o Bilal?"- e pyeta. "Mirë jam", ma ktheu. "Të paguajnë gjë, apo jo?" Ai u nxeh: "Ç’lekë, more, atje po lë copërat e mishrave!" dhe zbuloi supet. I kishte plagë, plagë po të them…
"Ngremë motorët me krahë malit."…
Ca kohë e bënë korrespondent të gazetës "Bashkimi". Ai shkruante për fshatin. Botonte vazhdimisht edhe letërsi. U evidentua, madje i arriti zëri deri tek Todi Lubonja e Ramiz Alia dhe ata ishin të predispozuar ta ndihmonin. Aso kohe, më kujtohet se po shkruante "Krasta Kraus – Kreshta e Krujës". E shkruante në fletore me një laps të vogël. Ma dha për ta lexuar e më kërkoi mendim: "Gjë më të bukur nuk ke shkruar…", i thashë. Ndërkohë Ismail Kadare kishte shkruar romanin "Kështjella".
Një herë, në mesnatë, dëgjova hapa në oborr. Hapa dritaren, kujtova se mos ishte ndonjë hajdut. Pashë një djalë me pardesy të bardhë. Ishte Bilali, se atë pardesy vishte gjithnjë; vazhdonte të ishte gazetar.
- O Bilal, Bilal! – i thirra e u kthye.
As ai vetë nuk dinte ku të vente.
- Ke ngrënë?
- Po, - m’u përgjigj.
Zgjova nënën.
- Ç’ke në dollap, jepi Bilalit të hajë…
Ishte një gjysmë bukë, një çikë djathë, pak qumësht në një shishe; këto ishin gjëra të gatshme që na ndodheshin. Kam ngrënë, kundërshtonte ai dhe instinktivisht kapërdinte pështymët, pastaj pranoi të hante, e mbaroi bukën, djathin edhe qumështin.
- Sa kohë ke pa ngrënë? – e pyeta.
- Tash dy ditë nuk kam futur gjë në gojë.
- Ku i çove dietat? – ia jepnin paradhënie. Atë mbrëmje po kthehej nga Qafë Molla.
- Qerasa disa në klub, aq janë dietat, - më tha.
Ndërmjetëse tjetër…
Ishte te "Çajupi" dhe shkova ta takoja atje tek hoteli. Do të botonte romanin "Krasta Kraus" dhe Razi Brahimi i kishte dhënë paradhënie, më duket nja shtatëmbëdhjetë mijë lekë të vjetra. U ngrit e doli me mua, siç bënte përherë. Shkuam tek Pastiçeri "Tirana", pranë Estradës së Shtetit, sot Bar "Çaplini". U ulëm dhe prisja të porosiste ndonjë gjë, se kur kishte para e bënte qerasjen bujarisht. Atë ditë nuk po dëgjohej. Porosita një konjak për vete dhe një pastë për atë, se Bilali nuk pinte asnjë lloj pije alkoolike. Pas pak, më foli për ecurinë e romanit. Razi Brahimi e kishte pritur shumë mirë dhe e konsideronte si "një vepër të arrirë…" Thirrëm kamerierin e prisja të paguante, por ai qëndronte i ndrojtur. E kuptova se ishte trokë.
Ndërkaq vura re që kishte veshur një kostum të ri, ngjyrë gri dhe një këmishë të verdhë. E urova për kostumi e i thashë; "pse s’ke blerë edhe një këmishë?" Kostumet, si i atij, ishin të gatshëm e nuk ishin nga ata specialët që kushtonin dhe i bënin ata që kishin ndonjë lekë. "S’më dolën paratë", më tha.
E ftova të venim nga shtëpia. Rrugës na zuri një rrebesh. Ishte rreth mesditës. U futëm nën një ballkon se nuk ecej më. Pashë Bilalin që nuk rrinte rehat. Hodha sytë e ç’të shikoj(!), këpucët e tij ishin të shqepura. "Si kështu, o Bilal, as këpucë nuk paske blerë…"
"S’kisha lekë."
"Po ç’i bëre?"
"Kisha borxhe, ca ia dërgova edhe motrës, Tikës.
Në mbrëmje i huajta diçka e ai iku në hotel, ku vazhdonte të shkruante pjesën e dytë të romanit "Krasta Kraus"…
* * *
Për ta ndihmuar Todi Lubonja e caktoi përgjegjës të shtëpisë së kulturës në Shijak, ndërsa pagën ia jepnin në Parkun e Mallrave Durrës, si dispeçer, se shtëpia e kulturës nuk kishte organikë. Kur ishte atje i ndodhën dhe ngjarjet e fundit:
- Pjesëmarrje në Lidhjen e Shkrimtarëve në diskutimin për romanin "Dasma", për të cilin shfaqi mendimet kritike për disa pjesë, e si kundër-reagim e fyen dhe e përzunë nga mbledhja (F. Paçrami).
- Pas kësaj, Rita Marko, sekretar i Parë i Komitetit të Partisë së Durrësit, bëri analizë në Parkun e Mallrave dhe e përjashtuan nga puna dhe e internuan në Hamallaj. Atje, qëlluan disa çamë, të cilët e kanë mbajtur si fëmijën e tyre, sidomos një Namik Mane, që tani shkruan.
Nga atje u arratis e pastaj dihet fundi tragjik, i vdekjes së parakohshme në Amerikë.
Këto ngjarjet e fundit unë i kam me të dëgjuar e janë pasqyruar edhe në shtyp… E vërteta është se ai qe djalë kurajoz, i thjeshtë, i ndjeshëm dhe besoj se dhe mjaft i talentuar.
E thyen, e përdrodhën në lulëzim të tij si një filiz të njomë që i venë këmbën, dhunshëm… Nuk e meritonte!
Intervistoi: Ndue Gjika
Subscribe to:
Posts (Atom)
