Poema "Mjergulla" është shkruar në gusht të vitit 1969, disa ditë para se Bilali të arratisej nga Shqipëria. Kjo poemë mbyllte vëllimin e përbashkët poetik "Një siluetë në errësirë", që Bilali dhe unë e krijuam gjatë viteve të internimit. Në këtë vëllim mbizotërojnë motivet e fatit tragjik të popullsisë çame. Jeta e këtij libri qe e shkurtër. Mbas ikjes së Bilalit, jeta ime u vështirësua. Mbas shumë survejimeve, vendosa ta gropos këtë vëllim. Kur e nxorra nga dheu, pak vargje mund të lexoheshin.
Në Amerikë, Bilali, disa vjersha të këtij vëllimi mund t’i ribëjë, ndërsa poemën "Mjergulla" nuk mundi. Në shkurt 1995, botova në gazetën "Drita" disa copëzime të kësaj poeme, ndërsa sot, mund të themi: Poema "Mjergulla" është shumë pranë origjinalit, mbasi dorëshkrime të saj qenë gjetur gjatë kontrollit që u bë nga organet e sigurimit në dhomën e Bilalit, mbas arratisjes. Sot, falë ndihmës së personave të veçantë që kanë mundësinë të shfletojnë arkivat sekrete, erdhën tek unë.

Namik Mane



MJEGULLA
(poemë)


"Dhe jeta kështu do të ikë një ditë
si këto brigje të Azorit"…
Majakovski




Treni i mbrëmjes,
Erë e detit me shi.
Ti më çfaqesh në mendje gjithnjë,
Si atëherë,
Në stacionin e boshatisur.
Më çfaqet përsëri silueta jote,
Nën dritat e dobëta,
Pranë shinave të lagura.

Si rrëke brilantësh të thyer
Vezullonin dhe dridheshin në mbrëmje
Kullimet e shiut te pullazet.
Si krahë të shtrirë në lamtumirë
Zgjateshin binarët e shinave
Dhe ndiqnin trenin në errësirë.
Rrugë të mbarë!
Lamtumirë!

Qe mbrëmje dimri,
E fundit mbrëmje që iku,
E para mbrëmje e vitit që vinte,
Kur trenat ndërroheshin në stacion.
Kë prisje ti, atë mbrëmje,
Kë përcillje?
E di,
Atje,
S’qëndroje për mua
Dhe dorën e ngrite krejt padashur.
E di,
Për ty,
Ashtu siç isha,
Ashtu mbeta gjithmonë,
Një i njohur i panjohur.

Atë mbrëmje,
Ndoshta të gaboi era e detit
Dhe errësira.
Kot
Vetvetiu
E ngrite dorën gjer në tëmtha
Dhe më përcolle
Me atë shenjë të njohur lamtumire.
Kot,
Pa kuptim,
T’u përzien gishtërinjtë e shqetësuar
Me flokët e tua të buta
Dhe me mendimet e mia të ashpra.

E di,
Për ty,
Ashtu siç isha.
Ashtu mbeta gjithmonë,
Një i njohur i panjohur.
Po në zemër më rreh përsëri,
Si atë mbrëmje,
Ritmi i rëndë e i hekurt i trenit.
Rrugë të mbarë!
Lamtumirë!

Nuk ndodhi asgjë,
Ç’mund të ndodhte?
Kujtimi idilik u tret në mjegull.
Një tjetër djalë
Më i guximshëm,
Më praktik,
S’do e linte këtë rast kaq të lumtur.
Po unë, tip i ngathët,
Porsi brumbull,
Të dashurova në heshtje.
Nuk ndodhi asgjë,
Ç’mund të ndodhte?
E nisëm njohjen tonë me një ndarje
Dhe mbetëm të ndarë.
Të panjohur.

A e di cili jam?
Biri i egër i shkrepave në jug,
I rrahur me shtrëngatë në veri.
Jam si një ujk i uritur
Që hungëron me urrejtje,
Të rreptën këngë të pyjeve të lira.
Kalova pranë vitrinave,
Pranë librave,
Pranë teje.
Kalova pranë linjave,
Muzeve.
U enda porsi ujk
Dhe mbeta i pazbutur,
Ujk për jetë,
S’u mësova
Si duhet të leh me qentë.

Mbi ballët e tërmeteve i shëmbur,
I ngritur prapë mbi ballët e tërmeteve,
I vjetër dhe i ri,
Prej mijëra vitesh,
Qëndron në breg qyteti perëndimor.
Të dashura si rrugët e shtëpisë sime,
M’u bënë këto rrugët dhe rrugicat,
Këto rrugët që më njohën me ty.
Kushedi?!
Në mendjet tona
Të njëjta mendime u kryqëzuan,
Po i njëjti shqetësim
Na përshkoi lehtas shpirtin,
Si era pranverore që tund fletët,
Dhe ngre valët në agim a në perëndim.

Jetuam kaq pranë,
Ëndërruam,
Si në ëndërr iku koha pa kuptuar.
Të ndjek pas si një hije,
I heshtur,
Të të ndaloj?
Ç’mund të të them?
Që të dua?
A nuk e ndjen ti këtë edhe pa ta thënë?

Unë dashuroj bashkë me ty
Edhe perëndimet adriane,
Dashuroja mjegullat,
Pulëbardhat dhe shirat detare.
Po, kur shkonin e kalonin
S’i ndalova që t’u thoshja sa i doja,
As pranverës,
As vjeshtës plot trishtim të magjishëm,
S’u thashë ndonjë herë
Që kam rënë me to në dashuri.
Kështu iku koha dhe s’të thashë dot as ty.

Deti i kaltër,
Mavi.
Perëndimi i purpur,
Flori.
Si në një luginë me trëndafila dhe zambakë.
Shëtit në mbrëmjen adriane
Buzë natës dhe buzë detit
Turma laramane, e zakonshme.
Shkojnë e vijnë bulevardit
Mendime, vështrime, biseda.
Shkojnë e vijnë në trotuare të kundërt,
Në lëvizje të kundërt për jetë
Pasionet, buzëqeshjet, urrejtja.

Mbi ballët e tërmeteve i shëmbur,
I ngritur prapë mbi ballët e tërmeteve,
I vjetër e i ri,
Prej mijëra vitesh
Qëndron në breg qyteti perëndimor.
Qëndron ai atje në qetësi,
Po ruan tërmetin në gji.

Çomanga mizore e kohës
I rrëzoi dhe perënditë e pavdekshme.
Tani qëndrojnë në muze,
Të nxjerrë nga thellësitë e nëndheut,
Një Apollon me krah të thyer,
Një gjysëm Ciceron pa gojë.
Një luftëtar ilir i panjohur
Pa shpatë, pa mburojë,
Një kafkë e gjymtuar poeti,
Qëndrojnë të ngrirë në mermer
Ndanë shëtitores ku ne kalojmë mbrëmjet,
Ndanë shëtitores ku përplaset deti.

Tani është gusht dhe buzëdeti
Është mbushur me shëtitorë të shumtë.
Por mua kjo mbrëmje, s’më ngjan si atëherë,
S’më ngjan si luginë me trëndafila dhe zambakë,
Por më ngjan me një luginë
Që urrejtja njerëzore e shpërthyer
E spërkat dhe e vadit me gjak.

Se e nesërmja, për mua, me mjegull do zgjohet,
Treni do rrahë rrugën e largët,
Si krahë do të shëtisin në hapësirë,
Do zgjaten binarët e shinave,
Drejt një qyteti të panjohur,
Të mbuluar me mozaikët e yjeve.

Bilal Xhaferri
20 gusht 1969

"TË KAM FALUR"

Me të ngritur receptorin e telefonit fiks të shtëpisë sime, njoha zërin e mikut tim Seit Myrto.

- E di që je për t’u sharë, por nejse, – ia nisi Seiti. - Si more Namik, të mos kujtohesh njëherë për mua, të takohemi, të pijmë ndonjë kafe, të ndërrojmë ndonjë muhabet, se të kam dashur gjithmonë, more qerrata, se u bëmë muaj pa u takuar.

Ndërsa ai fliste, unë përfytyroja këtë burrë që i ka kaluar të shtatëdhjetat, kushëririn e afërt të Bilal Xhaferrit, që është një njeri fjalë-urtë dhe i zgjuar si Sokrati, që kushdo që ta njihte do të ishte i nderuar.

Ai fliste dhe fliste... Unë hera herës i përgjigjesha me doza justifikimi, duke i thënë se ma hante kohën biznesi im i mundimshëm.

- Ore, lëri justifikimet me mua, – ma kthente.

Të kuptohemi, ne ndrronim fjalë shpirti me njëri-tjetrin, me nota të thella dashurie.

-Do ta dish pse të kam falur? – më pyeti Seiti në një rast. – Të kam falur, – u përgjigj po vetë, – se diku kam lexuar se po shkruan një libër me kujtime për jetën e Bilalit. E po shyqyr, që gjete kohën dhe vendose njëherë! Por edhe unë kam një kujtim të bukur nga Bilali, kam një letër që e ruaj që nga viti 1963 dhe po ta dhuroj ty.

NAMIK MANE


I dashur Seit!

Sonte mora telegramin tuaj. E quaja si të harruar dhe të lënë pas dore punën e tregimit "Në rrugë", prandaj lajmi për botimin e tij më gëzoi. Po gëzimin më të madh e ndjeva kur lexova gjashtë emrat e radhitur në fund të telegramit. Ju falenderoj thellë nga zemra që ju më kujtoni, që interesoheni për mua dhe që gëzoni të kem sukses. Nuk besoj se do kish ndonjë gjë tjetër, e cila do më prekte më shumë se fjalët e mira të njerëzve të mij. Kur mendoj se midis lexuesve të mi ini dhe ju, e ndiej vehten të lumtur dhe shumë të emocionuar; më duket sikur, duke lexuar ndonjë shkrim timin, ju mbani në dorë zemrën time.

Të kërkoj të falur, Seit, që nuk të kam shkruar letra për një kohë kaq të gjatë. Si njeri i kujdesshëm, i rregullt dhe korekt, ti sigurisht, do e kesh marrë për fyerje heshtjen time. Po nuk duhet ta marrësh ashtu. E vërteta është se jam fajtor. Këtë e pranoj, pa i bërë asnjë koment për justifikim. Unë jam tmerrësisht i parregullt në letra, po kjo ama, nuk më pengon që ta ruaj gjithnjë të freskët miqësinë dhe dashurinë për njerëzit që i dua. Këtu s’duhet të dyshosh.
U gëzova shumë që i dhe provimet, e beson se u gëzova me të vërtet shumë. Kjo për ti qe një punë jo e vogël, tani do e kesh më të lehtë, meqë e hodhe vitin e vështirë. Po me punë si shkon? Ini të gjithë mirë ju andej? Halili më ka shkruar dhe i kam shkruar. Ai është mirë tani po mërzitet shumë. Edhe unë mërzitem sa s’ka ku shkon më. Jam fare vetëm, pa asnjë shok me të cilin të bëj një bisedë për të qenë. Mungesën e Halilit e ndjej shumë. Pothuaj tërë jetën kam qenë i vetëm e i vetmuar, pa shokë, fillikatë në botë, po tani ka ardhur koha që nuk e duroj dot vetminë, nuk e duroj dot këtë jetë prej endacaku. Unë kam frikë se ky fat do më ndjekë gjithmonë. Kur të mbaroj ushtrinë, ku të shkoj e ta fus kokën? Rrugëve do të mbetem përsëri... Po djalli ta marrë! Le të bëhet si të bëhet!

Jam duke shkruar një tregim që titullohet "Puthja" dhe them se do e mbaroj mbrënda kësaj jave. Gjithashtu po punoj për përfundimin e dy novelave që i kam filluar këtu e një vit më parë. Njërën prej këtyre novelave donja ta paraqitnja në konkursin e 20 vjetorit të ushtrisë, po nuk e përfundova dot. Do bëj përpjekje që, në Konkursin e 20 vjetorit të çlirimit të dërgoj një vëllim me tregime. Gjatë muajve të fundit më janë botuar tre tregime, në "Nëndori" në "Zërin e Rinisë" dhe në "Dritën". Po të ra në dorë "Nëndori" i gushtit, lexoje tregimin që është botuar atje (titullohet "Dashuri dhe fate"). Atje flitet edhe për ti.

Shkurtimisht, kaq për "aktivitetin tim letrar". I shkrova të gjitha këto se, nga njëra anë, nuk kam për çfarë tjetër të të shkruaj dhe, nga ana tjetër, e di se ti interesohej sinqerisht për shkrimet e mija, gjë e cila më bën të të jem falenderonjës.

Me kaq po e përfundoj letrën. Do të shkruaj përsëri. Më shkruaj edhe ti. Letrat e tua unë i kam pritur me gëzim dhe kënaqësi të veçantë.

Të fala Baba Hoxhës dhe Dajko Shahinit. Të fala Lalos, Dizos, Beshos, Selamit, Tasimit.

Të përqafoj dhe të puth me mall
Yti, Bilali

Poliçan, 13 Tetor 63