Shefki Hysa

Fakte për disidencën e Bilal Xhaferrit

Të nderuar lexues. Nëpërmjet Valbona Çollakut, vajzës së Qani Çollakut, ish-i dënuar politik i regjimit komunist, më ra në dorë libri "Miqësi e tradhtuar" i Nexhmie Hoxhës, ku ajo ka botuar edhe një letër që ish Kryeministri Mehmet Shehu i dërgonte Enver Hoxhës, me mendimin për të mbajtur qëndrim të ashpër ndaj pikëpamjeve antiparti në letërsi e në art, të Bilal Xheferrit e Qani Çollakun e për t’i demaskuar, shpallur e dënuar ata si armiq të pushtetit popullor.
Pra, më jepet rasti t’ju sjell edhe një fakt të ri që argumenton tezën time se Bilal Xhaferri ishte disident që në Shqipëri dhe se u detyrua të arratisej prej atdheut në vitin 1969, jo për të shprehur disidencën e vet, siç pretendon ndonjë studiues i socrealizmit, por për të shpëtuar veten prej burgimit, gjë të cilën e kam deklaruar edhe në shkrimin "I njohuri i panjohur-Bilal Xhaferri", ku komentoj, midis të tjerash, edhe idetë e motivet antikomuniste që gjallojnë në poezitë e nxjerra nga dosja e sigurimit të shtetit, e hapur në vitet ’60 me synimin për të motivuar dënimin e shkrimtarit në sytë e opinionit publik.

Po ju citoj disa vargje nga poema "Mjegulla" (e sjellë e plotë për botim në revistën "Krahu i Shiponjës" nga miku i Bilalit, poeti Namik Mane), fragmente të së cilës i kemi nxjerrë prej dosjes së sigurimit të shtetit:

…A e di cili jam?
Biri i egër i shkrepave në jug,
I rrahur me shtrëngatë në veri.
Jam si një ujk i uritur
Që hungëron me urrejtje,
Të rreptën këngë të pyjeve të lira.
Kalova pranë vitrinave,
Pranë librave,
Pranë teje.
Kalova pranë linjave,
Muzeve.
U enda porsi ujk
Dhe mbeta i pazbutur,
Ujk për jetë,
S’u mësova
Si duhet të leh me qentë...

Namik Mania dëshmon, po ashtu edhe dosja e sigurimit të shtetit, se kjo poemë është shkruar në vitin 1969. Ju lutem, më thoni të nderuar lexues, cili redaktor do të guxonte t’i botonte të tilla vargje në atë kohë?!…

Po citoj edhe vargjet e poezisë "Arti im" nxjerrë nga "burgu" i dosjes dhe botuar në revistën "Krahu i Shiponjës":

Mund të shkruaja me lehtësi vargje të lehta
politikisht të xhelatisura, siç duhet.
Duke rendur pas suksesit,
poezive mund t’ua ngjeshja me shkelma,
siç ua ngjeshim teneqeve të lëshuara rrugëve.
Do të të verbonin sytë
vërtitjet e teneqeve plot shkëlqim në hapësirë.
Tringëllimat e bujshme metalike
idiotëve do t’u hynin në shpirt,
do t’u nxirrnin klithma entuziaste,
klithma plot mallëngjime histerike.
Po unë nuk dua t’i ndërtoj vetes
një pjedestal fallco teneqesh.
Artin tim unë e dua
jo që ai të më shërbejë mua gjersa
të jem velur,
por që unë t’i shërbej atij
gjersa të jem gjallë dhe gjersa të jem
vdekur...

Besoj se edhe ju e kuptoni që nuk ka nevojë për koment. Shprehje disidence. No coment!
Po vazhdoj më tej me faktin e shkëputur nga libri "Miqësi e tradhtuar. Ja si shprehet Nexhmie Hoxha, me sa kuptohet për të justifikuar veten dhe Enverin:

"Po e botoj edhe këtë letër për të njohur më mirë se kush ishte në fakt "gjahtari" i sëmurë ndaj njerëzve të artit e të letërsisë… dhe jo vetëm kundër tyre"…

"Shoku Enver,
Më ranë në dorë këto dy materiale, të cilat po jua dërgoj që t’i lexoni, po patët kohë.

1.- Një "artikull" me titull "Luftëtarë artizanë të artit", shkruar nga Qani Çollaku (i vëllai i Reshit Çollakut) dërguar redaksisë së Zërit të Popullit për botim;

2.- Një material "Diskutim mbi romanin "Dasma", që është diskutimi i Bilal Xhaferrit në mbledhjen që organizoi këto ditë Lidhja e Shkrimtarëve për të marrë në shqyrtim romanin e Ismail Kadaresë me titull "Dasma".

"Artikulli" i Qani Çollakut është një sulm i egër, i çfrenuar dhe i hapët kundër vijës së partisë në art e letërsi dhe kundër vetë partisë. Qani Çollaku është armik i njohur i partisë. Ka qenë mësues, është demaskuar e hequr nga puna si mësues në Berat, por tash na qenka prapë mësues në Pogradec! Thuhet se ka hedhur votën kundër Frontit në zgjedhjet e fundit. Mejtoj që, duke përdorur këtë material, të mbledhim mësuesit e Pogradecit, ta demaskojmë gjer në fund dhe ta çojmë në gjyq (me dyer të mbyllura), sepse me këtë material i ha gjer 15 vjet burg, ose ta internojmë në fermën e Lushnjës, ku të punojë me kazmë. Është jashtëzakonisht i poshtër!

"Diskutimi" i Bilal Xhaferit është, gjithashtu, një sulm kundër partisë, por i tërthortë – godet egër dhe në mënyrë të poshtër Ismail Kadarenë drejtpërdrejtë, dhe, nëpërmjet tij, godet rëndë dhe vijën e partisë në art e letërsi. Ky "shkrimtar" është i biri i një çami, të cilin ne e kemi pushkatuar si kriminel lufte, ka bërë shkollë vetëm 7 – vjeçaren a të mesmen, pastaj organet tona nuk e kanë lejuar të vazhdonte më tej studimet dhe tash punon si punëtor krahu në fermën e Sukthit. Ka talent si shkrimtar, ka studiuar vetë dhe gjuhë të huaja, shkruan shumë, i ka dërgaur Lidhjes së Shkrimtarëve shumë shkrime, por nuk i janë botuar, si bir armiku dhe sepse shkrimet e tij kanë përmbajtje armiqësore. Më kanë thënë se i kanë botuar një roman dhe e kanë popullarizuar bile dhe me fletë volante në stadium, në një lojë futbolli dhe se Dhimitër Shuteriqi e paska propozuar për t’u futur në Lidhjen e Shkrimtarëve, ku u shqyrtua romani i Ismail Kadaresë. Është enigmë: ai dihej se ishte bir armiku dhe vetë me qëndrim të poshtër, por ja që mori pjesë në diskutim para qindra intelektualëve dhe foli kundër vijës së partisë! Në atë mbledhje ndodhej edhe Thoma Deliana, Fadil Paçrami e të tjerë dhe Fadili, Dhimitri e shumë të tjerë e goditën si provokator. Por fakti është që ai mundi të fliste. Kush e pruri në mbledhje? Nuk dihet! Dihet që dhe Qamil Buxheli "ka punuar" për shumë kohë në Sukth.

Është interesante se si Qani Çollaku, ashtu dhe Bilal Xhaferi, megjithëse njëri në Pogradec e tjetri në Sukth, në ato që shkruajnë të dy u referohen: Majakovskit, Kafkës dhe Heminguejit.
Mejtoj që çështjen e Bilal Xhaferit ta çojmë gjer në fund për të gjetur dhe shokët e tij midis Lidhjes së Shkrimtarëve, pastaj ta demaskojmë si duhet po në atë mbledhje ku ka folur e ta internojmë.

8.4.’68

Mehmeti (Shehu)"

Marrë nga libri "Miqësi e tradhtuar" i Nexhmie Hoxhës, botimi Tiranë, 2004

Përsëri po këmbëngul para juve, të nderuar lexues, se pasi lexon këtë letër kurrsesi nuk mund ta vësh më në diskutim disidencën e Bilal Xhaferrit. No coment!

Është i verbër ose i qëllimtë cilido që shprehet ndryshe dhe unë i uroj:
Rroftë edhe njëmijë e një vjet në verbërinë e tij!...