PREJARDHJA ÇAME E MITRUSH KUTELIT
Një fakt i ri domethënës
Në datat 13-15 shtator 2002, shoqata e shkrimtarëve "Mitrush Kuteli", në bashkëpunim me Bashkinë e Pogradecit, organizuan me rastin e 95-vjetorit të lindjes së njërës nga figurat më të shquara të kulturës shqipe, pikërisht prozatorit, poetit, përkthyesit, kritikut dhe ekonomistit të shquar Dhimitër Pasko, "Ditët e Vjeshtës Poetike".
Qyteti i kaltër i Pogradecit qe mikpritës i bashkëkohësve, miqve dhe të ftuarve, që vinin jo vetëm nga brenda kufijve, por edhe nga Diaspora. Padyshim që vlerat dhe rëndësia e këtij aktiviteti nuk qëndrojnë thjesht në faktin se u nderua një figurë poliedrike si ajo e Dhimitër Paskos, apo një qytet i ngritur në kult nga bijtë e tij, por synonte të tregojë që ka një elitë të vërtetë shqiptare, e cila fjalën e saj e thotë nëpërmjet penës dhe shprehjes së bukur poetike, nëpërmjet shpirtit dhe dëshirave të paskaj.
Pjesëmarrësve të kësaj veprimtarie u uruan mirëseardhjen Kryetarja e Bashkisë së qytetit, Mangalina Cane, i dërguari i Ministrisë së Kulturës dhe kineasti i njohur Mirosh Pasko si dhe miq e të ftuar shkrimtarë e artistë, që nderonin me pjesëmarrjen e tyre.
Referuesit e vunë theksin në vlerat dhe risitë që sjell Mitrush Kuteli në letërsinë bashkëkohore shqiptare, në vështirësitë që i janë dashur atij të kapërcejë për të pasur një figurë sa më komplekse si dhe unifikimin e problemit mbarëshqiptar në veprën e tij.
Vizita pranë varrit ku prehen eshtrat e shkrimtarit të vuajtur, referimet rreth prozës dhe poezisë, që u organizuan në pallatin e kulturës, drekat dhe darkat e këndshme për tre ditë me rradhë qenë vërtet interesante. Ne veçuam për lexuesit e revistës sonë faktin më të ri domethënës, që hedh dritë mbi prejardhjen e familjes së Mitrush Kutelit.
Sipas dëshmive të kineastit Mirosh Pasko familja e Kutelëve vjen nga Arta e Çamërisë. Para shumë brezash kjo familje kishte dy djem me emrat Papakristo dhe Papakostandin. Njëri nga djemtë merrej me peshkim dhe tjetri qe prift. Në vitin 1810 familja Kuteliane u detyrua të shpërngulej nga Arta. Ishin shtatë apo më tepër djem Kutel që u shpërndanë jo vetëm brenda Shqipërisë, por edhe në viset e tjera ballkanike. Dy fiset që mbetën në Shqipëri qenë Paskot, që u vendosën në Pogradec, dhe Ekonomët, që u vendosën në Durrës (fise që rridhnin nga e njëjta familje).
Malli i mërgimtarit të largët në shkrimet e Kutelit, nuk mund të jetë veçse malli për Çamërinë, kështu e mbyll refrenin e tij Mirosh Pasko, krenar për prejardhjen e fisit që trashëgonte. Pra, kjo familje, me origjinë prej Çamërie, kishte ditur t’u mbijetonte furtunave të kohës, siç mbijetuan dhe dinë të mbijetojnë çamët.
Ndërsa Pandi Pasko, djali i të ashtuquajturit Mitrush Kuteli, pohon vërtetësinë e fakteve të mësipërme dhe falenderon nga ana e tij organizatorët e në veçanti qytetin e Pogradecit, që vazhdon të jetë një qendër magnetizmi për të gjitha trevat.
Dylbere Dika
Saturday, December 8, 2007
Nga Shefki Hysa
Anonimët
Tregim
Kam filluar të frikohem. I trëmbem ndryshimit shpirtëror, tjetërsimit, metamorfozës a ku di Unë se si ta quaj rastin e transformimit a të shndërrimit të shpirtit në një lloj materie që edhe shihet, edhe nuk shihet dhe që përkufizon anonimatin, anonimin, njeriun anonim. Ndoshta gabohem, por anonimët në thelb përbëhen vërtet prej asaj lëndës as qelq e as akull që përcakton qenien e tyre.
Thashë anonimët dhe jo anonimi? Atëherë na qenkan bërë shumë. Atëherë edhe rasti qenka në shumës dhe shumë raste sjellin vijueshmëri e rregullsi. Dhe ku ka rregull përjashtohet vetvetiu rastësia… Pra, shndërrimi i racës njerëzore në anonimat qenka bërë një rregull, ligjësi më vete?!
Mjerë njerëzit! Mjerë Unë! Kam të drejtë që i trembem huajëzimit shpirtëror. Merre me mend, ndonjë natë mund t’ia këpus gjumit si Shefki e të gdhihem befas dikush tjetër, fjala vjen një objektosubjekt i zilisë sime. Përfytyro një objekt që lakmohet çuditërisht edhe nga shumë e shumë të tjerë, të cilët janë shndërruar me kohë ashtu si pakuptuar në hije, në një lloj subjektobjekti të zilisë së tyre… Domethënë në anonimë… Në njerëz kopje që njëherësh i ngjajnë aq shumë njëri-tjerit dhe nuk i ngjajnë dikujt, një individi… Nuk shquhen më nga cilësi dhe karakteristika individuale, por të grupit që i përkasin… Nuk ngjasojnë më me një njeri konkret, origjinal, le të themi me mua, Shefkinë…
Eh! Mbase Ti nuk më kupton, mbase e kam edhe Unë të vështirë për të ta shpjeguar, por ja që rasti në fjalë tashmë është bërë rregull dhe ndihem tmerrësisht i frikësuar për fatin tim…
Ti mund të qeshësh sa të duash, të më quash të turbullt, të shkarë, të rrjedhur, të marrë, paranojak, maniak e sa e sa epitete të kësaj natyre, por mua më është fiksuar se duke qenë i rrethuar nga gjithë ata anonimë, pa dashur mund të përfundoj edhe vetë i tillë, pjesëtar në atë lloj kopeje hijesh…
Obobo, o Zot i Madh! Po më shpëton në brekë… Tashmë anonimati po më përhihet si një sëmundje e pashërueshme, një lloj virusi a epidemie e pashmagshme…
Ti po vazhdon të qeshësh me mua?!… Nuk të vjen një fije turp, të paktën, mirë gjynah që nuk të vjen?… Po më thua se nuk ka kurrëherë mundësi të shndërrohet shpirti, që është një lloj bioenergjie, një lloj fushe, në atë farë lënde sa të dukshme e të padukshme, në anonimat ashtu siç pretendoj Unë?… Ti nuk më beson?!…
Ha, ha, ha!… Është radha ime të qesh… E di, e di që materia paraqitet në trajtë fushe dhe lënde dhe që sipas teje nuk kanë asnjë ngjajshmëri me njëra-tjetrën, fjala vjen. Një shembull: le të themi Ajri dhe Unë… Nuk kemi asgjë të përbashkët. Si fusha dhe lënda… Pikërisht, këtu le të ndalemi një çast. Unë, Shefkiu, në dukje vërtet që nuk kam asgjë të përbashkët me Ajrin, si lënda me fushën, dy trajtat e materies. Ajri është i tejdukshëm, pa formë, pa ngjyrë, pa shije, pa erë e kushedi sa e sa cilësi të tjera, kurse Unë jam një masë e ngurtë prej mishi e kockash, pra, lëndë, trup njeriu. I prekshëm. Vërtet që jemi dy gjëra krejt të ndryshme… Unë konkret e Ajri abstrakt… Veçse në dukje… Se po ta analizosh thellë-thellë gjërat dalin ndryshe… Mos i rrudh ashtu buzët… Ti nuk më beson?!…
Meqë nuk beson, Unë do mundohem të sjell argumente dhe fakte. Le të dialogojmë:
- Jemi Unë dhe Ti…
- Jemi vërtet, por po debatojmë, më duket, nuk po bëjmë dialog…, - vërejte Ti.
- Quaje si të duash. Për mua s’ka rëndësi etiketa, por përmbajtja… Unë dhe Ti a nuk jemi sa konkretë e cilësorë, të dallueshëm qartazi nga Ata? A nuk jemi persona të përveçëm?
- E ç’do të thuash me "të përveçëm", o zotëria Unë?
- Se jemi shumë të ndryshëm nga Ata, të cilët tashmë janë një grumbull hijesh, or zotëria Ti…
- Janë edhe Ky, Kjo, Ai e Ajo të përveçëm…
- Thua Ti, - të ndërpreva Unë. – Kanë qenë dikur… Tani nuk ekzistojnë më… Janë shndërruar… Janë bërë Ata…
- Po më huton me këto lloj sofizmash… Nuk po të kuptoj më fare… Si u katandisën në anonimë shokët tanë: Ky, Kjo, Ai, Ajo?… Dhe na qenkan bërë Ata?… Po Ato ku janë?… Ku gjenden Ata e Ato?…
- Ata e Ato janë e njëjta kategori, o bashkëgjakasi Ti!… Grupime anonimësh dhe kaq! - thashë prerë Unë dhe Ti mbete gojëhapur një hop.
- Mor po ta marrim vesh njëherë kush janë Ata, anonimët… Mos janë gjë ca si puna e atyre tipave misteriozë të errësirës, që dikur sajonin fshehtas letra anonime për t’i bërë keq dynjasë?…
- Pikërisht. Janë e njëjta kategori, - pohova Unë. – Janë njëlloj si Ata që nuk u lodhën duke shkruar deri dje lloj-lloj letrash anonime dhe i dërgonin në adresë të punëdhënësve të mi që të më shihnin udhëve pa punë. Janë po Ata që ëndërrojnë edhe sot të më shohin keq e më keq…
- Uau, qenkam i dijshëm! Nuk bëhem kurrë anonim, - brofe Ti.
- Nuk mund të jesh i imunizuar prej anonimatit, zotrote Ti. Harroje! Është sëmundje e keqe ngjitëse, - ta preva Unë.
Ti shtrembërove fytyrën i tronditur. Nuk më besoje dot siç nuk më ke besuar kurrëherë, pavarësisht se kam thënë gjithmonë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën. Dhe më the me gjysmëzëri mëdyshas:
- Ekziston rreziku të infektohemi e të metamorfozohemi në anonimë?!
- Po dhe më lër të paraqes argumentet e mia. Ti, të lutem, mos më ndërpre, - thashë Unë triumfator.
- Mirë, - belbëzove Ti.
- A e di që Ajri dhe Unë nuk kemi ndonjë ndryshim fort të madh?
- Por…
- Nuk ka por… Më ler të vazhdoj arsyetimin… Unë thith Ajrin përmes vrimave të hundës dhe e shpie në mushkëri ku siç dihet, një pjesë e tij, Oksigjeni bashkohet me Gjakun dhe shndërrohet në elementet e domosdoshme jetike për trupin. Pjesa tjetër, gazi karbonik, jashtëqitet në trajtë avulli po nga hunda, në trajtë ureje nga veshkat, nëpërmjet bibilushit, si djersë nga poret e trupit apo si britmë aromëkeqe nga anusi. Pra, besoj se e kuptove sesi Ajri, ky nocion abstrakt, i padukshëm, i paprekshëm, pa formë, pa ngjyrë, erë, shije e më the të thashë, më në fund shndërrohet në lëndë materiale, sa pjesë e trupit dhe jashtëqitje e tij bezdisëse…
Nëse arrin të kapësh rrjedhën e arsyetimit tim, po të heqim një paralele në imagjinatë, do të kuptojmë se pak a shumë e njëjta gjë i ndodh edhe shpirtit, asaj bioenergjie, siç e quan zotrote Ti, dhe qenies së Njeriut, i cili, si padashur e pakuptuar, erret dikushi e gdhihet askushi, erret, fjala vjen, Shefki e gdhihet anonim…
- O ho ho, kjo qenka e ç’qenka! Domethënë nuk ka shpëtim?!
- Nuk ka shpëtim… Anonimët janë si vampirët…
- Gjakpirës?!
- Janë…
- Ziliqarë, spiunë, hajdutë?
- Janë e ç’nuk janë…
- Qenkan pjesë e Ferrit, ferracakë!…
- Mor po i kanë tërë mëkatet, Ferri vetë janë, nuk e lot as topi…
- Atëherë duhen dënuar me vdekje…
- E kotë. Ndalohet nga Evropa dënimi me vdekje…
- T’i zhbëjmë si farë e keqe…
- Farë e keqe janë, por përfundon në burg…
- Në burg?! E he he! Or Unë, më njeh mirë?! Nuk përfundoj në burg aq lehtë... E kam gjetur ilaçin… Mendoj të ngrejmë skuadronët e vdekjes. T’i heqim qafe një e nga një, natën, me një koqe plumbi pas koke. Si në kohën e Hitlerit…
- Or Ti, mos ke lajthitur? Po policia?
- Or Unë, policia nuk do t’i zbulojë kurrë marifetet e skuadronëve dhe do t’i klasifikojë çështjet si larje hesapesh mes bandash rivale dhe do t’i arshivojë…
- Kështu thua?
- Metoda më e sigurt. I zhduk pa lënë gjurmë. Shpëtojmë njerëzinë nga këta përbindsha…
- Dale, dale njëherë se na e bëre aq të lehtë sikur vret morra...
- Epo morra janë, horrat e ndyrë. Janë horra e do t’i shtypim si morra…
- Mor po Ti mos u le kusur, po më thuaj ku do t’i gjesh, se sot as morrat nuk gjenden aq lehtë e jo horrat anonimë?
- Mos u tall, or mik, pse kaq të rrezikshëm janë, kaq të maskuar rrinë?
- Ta pret mendja. Nuk e kanë të shkruar në ballë se janë anonimë. Janë aq të maskuar në sjellje e veprime saqë të duhet kohë që t’i zbulosh, pastaj se mos dorëzohen aq lehtë. Edhe morrat dinë të bëjnë rezistencë…
- Po ku qëndron fuqia e tyre, sekreti i këtij shndërrimi dhe i krijimit të kësaj specie kaq të çuditshme?
- Ta shpjegoj Unë. Besoj se ke dëgjuar se si turqit pas vdekjes së Skënderbeut, kryeprijësit arbër, nisur nga forca dhe fama e tij, u bënë copë për të gjetur se ku e kishin varrosur. Mor po mobilizuan tërë spiunët e Perandorisë Turke, derisa ranë në gjurmët e varrit të Skënderbeut dhe, pasi e gjetën, gërmuan dheun me thonj e me dhëmbë, shqyen arkivolin, rrëmbyen eshtrat dhe zunë t’i varnin në qafë si të ishin hajmali. Dhe vetëm mendimi se mbanin në gji eshtrat e një heroi botëror të pamposhtur, siç ishte Skënderbeu, armiku i tyre më i madh, i cili për njëzetepesë vjet rresht, i griu me shpatë tërë ushtritë perandorake turke të drejtuara edhe nga vetë Sulltanët, i shndërroi sakaq vandalët varrpërdhunues në demonë e shtriganë të papërmbajtshëm. Dhe për atë fuqi të egër që pushtoi befas shpirtërat e tyre dhe që rrezikoi tërë Evropën, vetëkuptohet, thoshnin se e kishte burimin te hajmalia e eshtrave, se e rrezatonte shenjtëria dhe fama e të madhit Skënderbe…
- E ç’lidhje ka kjo ngjarje me anonimët?… Ma sqaron pak më shkoqur, zotrote Unë?…
- Ka si nuk ka, or Ti! Pas përdhunimit të varrit dhe rrëmbimit të eshtrave të Skënderbeut, ushtarakët hajdutë turq e humbën identitetin dhe dinjitetin e tyre njerëzor, u tjetërsuan, u shndërruan menjëherë në hiena, në djaj, në një kope qeniesh anonime, të cilat shfarosnin gjithçka që u dilte përpara. Lulëzonte sakaq anonimati gjithandej nga kalonin anonimët… S’ka dalë kot shprehja se nuk mbinte as bari ku shkelte këmba e hordhisë turke… Më kupton apo jo?
- Ashtu turbullt… Më vjen ende xixa-xixa sinjali në ekranin e mendjes, si në ata televizorët e qëmoçëm bardhë e zi…
- Eh, ç’më ka gjetur me këtë lloj miku me tru të kohës së qepës… Ti duhesh shpënë për transplant truri, e kam thënë Unë… Po si nuk e vure njëherë në punë atë farë radake bosh, or Ti, miku im?!…
- Do ta vë të punojë në të ardhmen, por tani më sqaro e më kthjello mendjen se ç’lidhje kanë anonimët tanë, Ky, Kjo, Ai e Ajo me anonimët turq që vodhën eshtrat e Skënderbeut dhe shfarosën Evropën mesjetare?
- Bobo, sa i trashë! Ti do më çmendësh që nuk arrin të nxjerrësh dot një përfundim që mund ta nxjerrin edhe kalamajtë e klasës së parë. Ti duhet të kuptosh se anonimët, qofshin turq, grekë, serbë, shqiptarë apo ku di Unë, i përkasin një lloji, racës barbare që përpiqet të shkatërrojë vlerat njerëzore dhe të mbjellë kudo errësirën e anonimatit. E duan tokën djerrë, shterpë, shkretëtirë, Sahara e duan, or Ti. Anonimëve u dhembin sytë prej gjelbërimit e lulëzimit kulturor, më kupton apo jo?!…
- Më ngadalë, mor Unë! E di që je filozof, por ja që truri im vihet në lëvizje me vonesë, si tru polici…
- Ti, do më çmendësh! Po të siguroj se një ditë Unë do të të vesh polic! Më marrose fare që nuk kupton një logjikë kaq të thjeshtë…
- Më pëlqen kur Unë ma jep si karamele që tretet vetë në gojë…
- Të tretsha trutë! Të trettë dheu, ishallah, or Ti!… E ke parasysh të madhin Bilal Xhaferri?
- He he, po më merr për budalla, or Unë?! E kush nuk e njeh atë talent të jashtëzakonshëm?!… E njohin edhe fëmijët në barkun e nënave…
- E pra, mos e harro kurrë, e kam lartësuar Unë atë figurë! - shfrytëzova rastin të mburrem Unë.
- Boll bëre gjelin e rjepur…
- Lëre gjelin në punë të vet, Ti, dhe më dëgjo sesi e kam përkufizuar Unë atë gjeni letrash: Bilal Xhaferri, poet, prozator dhe publicist i shquar disident. U lind në Ninat të Konispolit më 2 nëntor 1935. Pas një aktiviteti të madh letraro-publicistik (mund të shtoja edhe politik, po nuk kam dashur ta politizoj figurën e tij), vdiq në mërgim, më 14 teror të vitit 1986, në Çikago, SHBA.
- Bravo! – duartrokite Ti aq sa Unë u nxeha e u tërbova fare.
- Ti, sa për dijeni, një shprehje thotë se bravo i thonë gomarit! Mos sheh gjë që Unë të kem ndonjë palë vesh të mëdhenj apo mos vallë Ti po shndërrohesh në anonim, si Ata që përpiqen me të gjitha mënyrat për ta shmangur figurën e Bilal Xhaferrit, për ta zhbërë në hiç, në anonimat, siç janë edhe vetë?…
- Më dëgjo mirë, Unë! Mati shtatë herë e shtatëqind herë fjalët para se të më quash anonim, ndryshe t’i hodha trutë në erë. Do të jesh i pari në listat e zeza të skuadronëve të vdekjes që do të krijoj për anonimët, prandaj bëj kujdes! Bilal Xhaferrin e kam në zemër po aq sa kam dhe Shefkinë, or Unë, më dëgjon?! Bën mirë të mos i kruash brirët pas listave të zeza…, - turfullove Ti i xhindosur keqas…
Unë qesha e qesha sa u meka fare, mor po u pshurra prej të qeshurave me shpërthimin tënd të beftë. Ndihesha i kënaqur në shpirt, sepse pre atij reagimi kuptova se virusi i anonimatit nuk do të të mposhtte dot aq lehtë…
- Ti, ma jep dorën, - thashë Unë. – Më beso, Unë sapo nxorra përfundimin se Ti je burrë e shkuar burrave, njëlloj si Unë. Ti nuk do të dorëzohesh kurrë para virusit që i përbalti shpirtërat e Ky, Kjo, Ai, Ajo dhe i grumbulloi në kopenë e anonimëve… Më dhemb shpirti kur kujtoj se Unë u përpoqa gjithë ato vite që edhe Ky të bëhej dikushi. Si Unë e si Ti, or lum miku. Mirëpo Ky, qeratai, më erdhi një ditë dhe ashtu si me lezet më tregoi ca vargëzime që ia kishin lavdëruar aq shumë Ata. Dhe më tha ashtu si larg e larg se Ata i paskëshin thënë se nuk vlenin dy lekë vjershat e Bilal Xhaferrit në krahasim me poezitë e tij dhe se Ky na ishte shumë herë më i madh nga i ndjeri Bilal Xhaferri…
Më beso, Ti, m’u errën sytë, por nuk e dhashë veten. Sa nuk shpërtheva: "Kujt ia tregon këto pallavra, mor hajduti i shpirtit të Bilal Xhaferrit?! Më qenke njëlloj si Ata që gjithë jetën vodhën motivet e jetës dhe të krijimtarisë së Bilal Xhaferrëve dhe sajuan me to letërsinë e artin e arnuar anonim dhe u munduan të na e shesin për origjinalitet atë lloj anonimati që përbën shpirtërat e tyre… Ata kopilë me shpirtëra artificialë prej aliazhi hermafrodit që s’kanë asgjë të përbashkët me individualitetin e përveçëm të gjinisë sime njerëzore…
Ky, mor horr, je njëlloj si Kjo, Ai e Ajo që kanë bërë para teje të njëjtin veprim: Kanë vjedhur motivet xhaferriane dhe janë përpjekur t’i gatuajnë sipas recetave që parapëlqejnë Ata dhe pastaj janë shtirur në sytë e mi si Bilal Xhaferrët modernë, pas të cilëve po rrëmbehet gjoja i tërë opinioni publik botëror"…
Ti, të betohem, desha t’i ngulja thonjtë në fyt, por u përmbajta!… Nuk desha që Ky, shpirtfëlliquri, të ndynte dhe shpirtin tim… Unë nuk jam si Ata… Nuk je as Ti si Ata… Dhe Unë mos u bëfsha kurrë si Ata… Dhe Ti mos u bëfsh kurrë si Ata… O Zot, na jep fuqi që Unë të jem Unë dhe Ti të jesh Ti!…
Ndërsa Unë ligjëroja e ligjëroja i pushtuar prej delirit tim, pashë befas se Ti i dhe mimikës së fytyrës një shprehje sa ironike dhe tallëse dhe seç zure të dërdëllisje.
Brofa vullkanthi:
- Përsëri i rrudhe buzët dhe e shtrembërove surratin si prapanicë viçi, or Ti?!… Ti thua se nuk të pëlqyen edhe aq shumë arsyetimet, argumentet dhe faktet që të solla Unë?… Se në thelb kjo është e vërteta e anonimatit, por Unë nuk qenkam aq bindës për një mosmirënjohës si Ti dhe për cilindo që do të ndeshet me përpjekjet e mia në luftën për jetë a vdekje me anonimët?!… Më marrsh të ligat Ti dhe tërë Ata që bëjnë sikur nuk më kuptojnë… Punë e madhe!… Kaq dija e kaq thashë, prite or Ti se ta lashë…
Unë e bëra timen. Ti bëj tënden…
Dhe mos harro, or Ti, se Unë nuk do të vdes pa të veshur polic, me atë lloj truri polici që më ke…
Shefki HYSA
Anonimët
Tregim
Kam filluar të frikohem. I trëmbem ndryshimit shpirtëror, tjetërsimit, metamorfozës a ku di Unë se si ta quaj rastin e transformimit a të shndërrimit të shpirtit në një lloj materie që edhe shihet, edhe nuk shihet dhe që përkufizon anonimatin, anonimin, njeriun anonim. Ndoshta gabohem, por anonimët në thelb përbëhen vërtet prej asaj lëndës as qelq e as akull që përcakton qenien e tyre.
Thashë anonimët dhe jo anonimi? Atëherë na qenkan bërë shumë. Atëherë edhe rasti qenka në shumës dhe shumë raste sjellin vijueshmëri e rregullsi. Dhe ku ka rregull përjashtohet vetvetiu rastësia… Pra, shndërrimi i racës njerëzore në anonimat qenka bërë një rregull, ligjësi më vete?!
Mjerë njerëzit! Mjerë Unë! Kam të drejtë që i trembem huajëzimit shpirtëror. Merre me mend, ndonjë natë mund t’ia këpus gjumit si Shefki e të gdhihem befas dikush tjetër, fjala vjen një objektosubjekt i zilisë sime. Përfytyro një objekt që lakmohet çuditërisht edhe nga shumë e shumë të tjerë, të cilët janë shndërruar me kohë ashtu si pakuptuar në hije, në një lloj subjektobjekti të zilisë së tyre… Domethënë në anonimë… Në njerëz kopje që njëherësh i ngjajnë aq shumë njëri-tjerit dhe nuk i ngjajnë dikujt, një individi… Nuk shquhen më nga cilësi dhe karakteristika individuale, por të grupit që i përkasin… Nuk ngjasojnë më me një njeri konkret, origjinal, le të themi me mua, Shefkinë…
Eh! Mbase Ti nuk më kupton, mbase e kam edhe Unë të vështirë për të ta shpjeguar, por ja që rasti në fjalë tashmë është bërë rregull dhe ndihem tmerrësisht i frikësuar për fatin tim…
Ti mund të qeshësh sa të duash, të më quash të turbullt, të shkarë, të rrjedhur, të marrë, paranojak, maniak e sa e sa epitete të kësaj natyre, por mua më është fiksuar se duke qenë i rrethuar nga gjithë ata anonimë, pa dashur mund të përfundoj edhe vetë i tillë, pjesëtar në atë lloj kopeje hijesh…
Obobo, o Zot i Madh! Po më shpëton në brekë… Tashmë anonimati po më përhihet si një sëmundje e pashërueshme, një lloj virusi a epidemie e pashmagshme…
Ti po vazhdon të qeshësh me mua?!… Nuk të vjen një fije turp, të paktën, mirë gjynah që nuk të vjen?… Po më thua se nuk ka kurrëherë mundësi të shndërrohet shpirti, që është një lloj bioenergjie, një lloj fushe, në atë farë lënde sa të dukshme e të padukshme, në anonimat ashtu siç pretendoj Unë?… Ti nuk më beson?!…
Ha, ha, ha!… Është radha ime të qesh… E di, e di që materia paraqitet në trajtë fushe dhe lënde dhe që sipas teje nuk kanë asnjë ngjajshmëri me njëra-tjetrën, fjala vjen. Një shembull: le të themi Ajri dhe Unë… Nuk kemi asgjë të përbashkët. Si fusha dhe lënda… Pikërisht, këtu le të ndalemi një çast. Unë, Shefkiu, në dukje vërtet që nuk kam asgjë të përbashkët me Ajrin, si lënda me fushën, dy trajtat e materies. Ajri është i tejdukshëm, pa formë, pa ngjyrë, pa shije, pa erë e kushedi sa e sa cilësi të tjera, kurse Unë jam një masë e ngurtë prej mishi e kockash, pra, lëndë, trup njeriu. I prekshëm. Vërtet që jemi dy gjëra krejt të ndryshme… Unë konkret e Ajri abstrakt… Veçse në dukje… Se po ta analizosh thellë-thellë gjërat dalin ndryshe… Mos i rrudh ashtu buzët… Ti nuk më beson?!…
Meqë nuk beson, Unë do mundohem të sjell argumente dhe fakte. Le të dialogojmë:
- Jemi Unë dhe Ti…
- Jemi vërtet, por po debatojmë, më duket, nuk po bëjmë dialog…, - vërejte Ti.
- Quaje si të duash. Për mua s’ka rëndësi etiketa, por përmbajtja… Unë dhe Ti a nuk jemi sa konkretë e cilësorë, të dallueshëm qartazi nga Ata? A nuk jemi persona të përveçëm?
- E ç’do të thuash me "të përveçëm", o zotëria Unë?
- Se jemi shumë të ndryshëm nga Ata, të cilët tashmë janë një grumbull hijesh, or zotëria Ti…
- Janë edhe Ky, Kjo, Ai e Ajo të përveçëm…
- Thua Ti, - të ndërpreva Unë. – Kanë qenë dikur… Tani nuk ekzistojnë më… Janë shndërruar… Janë bërë Ata…
- Po më huton me këto lloj sofizmash… Nuk po të kuptoj më fare… Si u katandisën në anonimë shokët tanë: Ky, Kjo, Ai, Ajo?… Dhe na qenkan bërë Ata?… Po Ato ku janë?… Ku gjenden Ata e Ato?…
- Ata e Ato janë e njëjta kategori, o bashkëgjakasi Ti!… Grupime anonimësh dhe kaq! - thashë prerë Unë dhe Ti mbete gojëhapur një hop.
- Mor po ta marrim vesh njëherë kush janë Ata, anonimët… Mos janë gjë ca si puna e atyre tipave misteriozë të errësirës, që dikur sajonin fshehtas letra anonime për t’i bërë keq dynjasë?…
- Pikërisht. Janë e njëjta kategori, - pohova Unë. – Janë njëlloj si Ata që nuk u lodhën duke shkruar deri dje lloj-lloj letrash anonime dhe i dërgonin në adresë të punëdhënësve të mi që të më shihnin udhëve pa punë. Janë po Ata që ëndërrojnë edhe sot të më shohin keq e më keq…
- Uau, qenkam i dijshëm! Nuk bëhem kurrë anonim, - brofe Ti.
- Nuk mund të jesh i imunizuar prej anonimatit, zotrote Ti. Harroje! Është sëmundje e keqe ngjitëse, - ta preva Unë.
Ti shtrembërove fytyrën i tronditur. Nuk më besoje dot siç nuk më ke besuar kurrëherë, pavarësisht se kam thënë gjithmonë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën. Dhe më the me gjysmëzëri mëdyshas:
- Ekziston rreziku të infektohemi e të metamorfozohemi në anonimë?!
- Po dhe më lër të paraqes argumentet e mia. Ti, të lutem, mos më ndërpre, - thashë Unë triumfator.
- Mirë, - belbëzove Ti.
- A e di që Ajri dhe Unë nuk kemi ndonjë ndryshim fort të madh?
- Por…
- Nuk ka por… Më ler të vazhdoj arsyetimin… Unë thith Ajrin përmes vrimave të hundës dhe e shpie në mushkëri ku siç dihet, një pjesë e tij, Oksigjeni bashkohet me Gjakun dhe shndërrohet në elementet e domosdoshme jetike për trupin. Pjesa tjetër, gazi karbonik, jashtëqitet në trajtë avulli po nga hunda, në trajtë ureje nga veshkat, nëpërmjet bibilushit, si djersë nga poret e trupit apo si britmë aromëkeqe nga anusi. Pra, besoj se e kuptove sesi Ajri, ky nocion abstrakt, i padukshëm, i paprekshëm, pa formë, pa ngjyrë, erë, shije e më the të thashë, më në fund shndërrohet në lëndë materiale, sa pjesë e trupit dhe jashtëqitje e tij bezdisëse…
Nëse arrin të kapësh rrjedhën e arsyetimit tim, po të heqim një paralele në imagjinatë, do të kuptojmë se pak a shumë e njëjta gjë i ndodh edhe shpirtit, asaj bioenergjie, siç e quan zotrote Ti, dhe qenies së Njeriut, i cili, si padashur e pakuptuar, erret dikushi e gdhihet askushi, erret, fjala vjen, Shefki e gdhihet anonim…
- O ho ho, kjo qenka e ç’qenka! Domethënë nuk ka shpëtim?!
- Nuk ka shpëtim… Anonimët janë si vampirët…
- Gjakpirës?!
- Janë…
- Ziliqarë, spiunë, hajdutë?
- Janë e ç’nuk janë…
- Qenkan pjesë e Ferrit, ferracakë!…
- Mor po i kanë tërë mëkatet, Ferri vetë janë, nuk e lot as topi…
- Atëherë duhen dënuar me vdekje…
- E kotë. Ndalohet nga Evropa dënimi me vdekje…
- T’i zhbëjmë si farë e keqe…
- Farë e keqe janë, por përfundon në burg…
- Në burg?! E he he! Or Unë, më njeh mirë?! Nuk përfundoj në burg aq lehtë... E kam gjetur ilaçin… Mendoj të ngrejmë skuadronët e vdekjes. T’i heqim qafe një e nga një, natën, me një koqe plumbi pas koke. Si në kohën e Hitlerit…
- Or Ti, mos ke lajthitur? Po policia?
- Or Unë, policia nuk do t’i zbulojë kurrë marifetet e skuadronëve dhe do t’i klasifikojë çështjet si larje hesapesh mes bandash rivale dhe do t’i arshivojë…
- Kështu thua?
- Metoda më e sigurt. I zhduk pa lënë gjurmë. Shpëtojmë njerëzinë nga këta përbindsha…
- Dale, dale njëherë se na e bëre aq të lehtë sikur vret morra...
- Epo morra janë, horrat e ndyrë. Janë horra e do t’i shtypim si morra…
- Mor po Ti mos u le kusur, po më thuaj ku do t’i gjesh, se sot as morrat nuk gjenden aq lehtë e jo horrat anonimë?
- Mos u tall, or mik, pse kaq të rrezikshëm janë, kaq të maskuar rrinë?
- Ta pret mendja. Nuk e kanë të shkruar në ballë se janë anonimë. Janë aq të maskuar në sjellje e veprime saqë të duhet kohë që t’i zbulosh, pastaj se mos dorëzohen aq lehtë. Edhe morrat dinë të bëjnë rezistencë…
- Po ku qëndron fuqia e tyre, sekreti i këtij shndërrimi dhe i krijimit të kësaj specie kaq të çuditshme?
- Ta shpjegoj Unë. Besoj se ke dëgjuar se si turqit pas vdekjes së Skënderbeut, kryeprijësit arbër, nisur nga forca dhe fama e tij, u bënë copë për të gjetur se ku e kishin varrosur. Mor po mobilizuan tërë spiunët e Perandorisë Turke, derisa ranë në gjurmët e varrit të Skënderbeut dhe, pasi e gjetën, gërmuan dheun me thonj e me dhëmbë, shqyen arkivolin, rrëmbyen eshtrat dhe zunë t’i varnin në qafë si të ishin hajmali. Dhe vetëm mendimi se mbanin në gji eshtrat e një heroi botëror të pamposhtur, siç ishte Skënderbeu, armiku i tyre më i madh, i cili për njëzetepesë vjet rresht, i griu me shpatë tërë ushtritë perandorake turke të drejtuara edhe nga vetë Sulltanët, i shndërroi sakaq vandalët varrpërdhunues në demonë e shtriganë të papërmbajtshëm. Dhe për atë fuqi të egër që pushtoi befas shpirtërat e tyre dhe që rrezikoi tërë Evropën, vetëkuptohet, thoshnin se e kishte burimin te hajmalia e eshtrave, se e rrezatonte shenjtëria dhe fama e të madhit Skënderbe…
- E ç’lidhje ka kjo ngjarje me anonimët?… Ma sqaron pak më shkoqur, zotrote Unë?…
- Ka si nuk ka, or Ti! Pas përdhunimit të varrit dhe rrëmbimit të eshtrave të Skënderbeut, ushtarakët hajdutë turq e humbën identitetin dhe dinjitetin e tyre njerëzor, u tjetërsuan, u shndërruan menjëherë në hiena, në djaj, në një kope qeniesh anonime, të cilat shfarosnin gjithçka që u dilte përpara. Lulëzonte sakaq anonimati gjithandej nga kalonin anonimët… S’ka dalë kot shprehja se nuk mbinte as bari ku shkelte këmba e hordhisë turke… Më kupton apo jo?
- Ashtu turbullt… Më vjen ende xixa-xixa sinjali në ekranin e mendjes, si në ata televizorët e qëmoçëm bardhë e zi…
- Eh, ç’më ka gjetur me këtë lloj miku me tru të kohës së qepës… Ti duhesh shpënë për transplant truri, e kam thënë Unë… Po si nuk e vure njëherë në punë atë farë radake bosh, or Ti, miku im?!…
- Do ta vë të punojë në të ardhmen, por tani më sqaro e më kthjello mendjen se ç’lidhje kanë anonimët tanë, Ky, Kjo, Ai e Ajo me anonimët turq që vodhën eshtrat e Skënderbeut dhe shfarosën Evropën mesjetare?
- Bobo, sa i trashë! Ti do më çmendësh që nuk arrin të nxjerrësh dot një përfundim që mund ta nxjerrin edhe kalamajtë e klasës së parë. Ti duhet të kuptosh se anonimët, qofshin turq, grekë, serbë, shqiptarë apo ku di Unë, i përkasin një lloji, racës barbare që përpiqet të shkatërrojë vlerat njerëzore dhe të mbjellë kudo errësirën e anonimatit. E duan tokën djerrë, shterpë, shkretëtirë, Sahara e duan, or Ti. Anonimëve u dhembin sytë prej gjelbërimit e lulëzimit kulturor, më kupton apo jo?!…
- Më ngadalë, mor Unë! E di që je filozof, por ja që truri im vihet në lëvizje me vonesë, si tru polici…
- Ti, do më çmendësh! Po të siguroj se një ditë Unë do të të vesh polic! Më marrose fare që nuk kupton një logjikë kaq të thjeshtë…
- Më pëlqen kur Unë ma jep si karamele që tretet vetë në gojë…
- Të tretsha trutë! Të trettë dheu, ishallah, or Ti!… E ke parasysh të madhin Bilal Xhaferri?
- He he, po më merr për budalla, or Unë?! E kush nuk e njeh atë talent të jashtëzakonshëm?!… E njohin edhe fëmijët në barkun e nënave…
- E pra, mos e harro kurrë, e kam lartësuar Unë atë figurë! - shfrytëzova rastin të mburrem Unë.
- Boll bëre gjelin e rjepur…
- Lëre gjelin në punë të vet, Ti, dhe më dëgjo sesi e kam përkufizuar Unë atë gjeni letrash: Bilal Xhaferri, poet, prozator dhe publicist i shquar disident. U lind në Ninat të Konispolit më 2 nëntor 1935. Pas një aktiviteti të madh letraro-publicistik (mund të shtoja edhe politik, po nuk kam dashur ta politizoj figurën e tij), vdiq në mërgim, më 14 teror të vitit 1986, në Çikago, SHBA.
- Bravo! – duartrokite Ti aq sa Unë u nxeha e u tërbova fare.
- Ti, sa për dijeni, një shprehje thotë se bravo i thonë gomarit! Mos sheh gjë që Unë të kem ndonjë palë vesh të mëdhenj apo mos vallë Ti po shndërrohesh në anonim, si Ata që përpiqen me të gjitha mënyrat për ta shmangur figurën e Bilal Xhaferrit, për ta zhbërë në hiç, në anonimat, siç janë edhe vetë?…
- Më dëgjo mirë, Unë! Mati shtatë herë e shtatëqind herë fjalët para se të më quash anonim, ndryshe t’i hodha trutë në erë. Do të jesh i pari në listat e zeza të skuadronëve të vdekjes që do të krijoj për anonimët, prandaj bëj kujdes! Bilal Xhaferrin e kam në zemër po aq sa kam dhe Shefkinë, or Unë, më dëgjon?! Bën mirë të mos i kruash brirët pas listave të zeza…, - turfullove Ti i xhindosur keqas…
Unë qesha e qesha sa u meka fare, mor po u pshurra prej të qeshurave me shpërthimin tënd të beftë. Ndihesha i kënaqur në shpirt, sepse pre atij reagimi kuptova se virusi i anonimatit nuk do të të mposhtte dot aq lehtë…
- Ti, ma jep dorën, - thashë Unë. – Më beso, Unë sapo nxorra përfundimin se Ti je burrë e shkuar burrave, njëlloj si Unë. Ti nuk do të dorëzohesh kurrë para virusit që i përbalti shpirtërat e Ky, Kjo, Ai, Ajo dhe i grumbulloi në kopenë e anonimëve… Më dhemb shpirti kur kujtoj se Unë u përpoqa gjithë ato vite që edhe Ky të bëhej dikushi. Si Unë e si Ti, or lum miku. Mirëpo Ky, qeratai, më erdhi një ditë dhe ashtu si me lezet më tregoi ca vargëzime që ia kishin lavdëruar aq shumë Ata. Dhe më tha ashtu si larg e larg se Ata i paskëshin thënë se nuk vlenin dy lekë vjershat e Bilal Xhaferrit në krahasim me poezitë e tij dhe se Ky na ishte shumë herë më i madh nga i ndjeri Bilal Xhaferri…
Më beso, Ti, m’u errën sytë, por nuk e dhashë veten. Sa nuk shpërtheva: "Kujt ia tregon këto pallavra, mor hajduti i shpirtit të Bilal Xhaferrit?! Më qenke njëlloj si Ata që gjithë jetën vodhën motivet e jetës dhe të krijimtarisë së Bilal Xhaferrëve dhe sajuan me to letërsinë e artin e arnuar anonim dhe u munduan të na e shesin për origjinalitet atë lloj anonimati që përbën shpirtërat e tyre… Ata kopilë me shpirtëra artificialë prej aliazhi hermafrodit që s’kanë asgjë të përbashkët me individualitetin e përveçëm të gjinisë sime njerëzore…
Ky, mor horr, je njëlloj si Kjo, Ai e Ajo që kanë bërë para teje të njëjtin veprim: Kanë vjedhur motivet xhaferriane dhe janë përpjekur t’i gatuajnë sipas recetave që parapëlqejnë Ata dhe pastaj janë shtirur në sytë e mi si Bilal Xhaferrët modernë, pas të cilëve po rrëmbehet gjoja i tërë opinioni publik botëror"…
Ti, të betohem, desha t’i ngulja thonjtë në fyt, por u përmbajta!… Nuk desha që Ky, shpirtfëlliquri, të ndynte dhe shpirtin tim… Unë nuk jam si Ata… Nuk je as Ti si Ata… Dhe Unë mos u bëfsha kurrë si Ata… Dhe Ti mos u bëfsh kurrë si Ata… O Zot, na jep fuqi që Unë të jem Unë dhe Ti të jesh Ti!…
Ndërsa Unë ligjëroja e ligjëroja i pushtuar prej delirit tim, pashë befas se Ti i dhe mimikës së fytyrës një shprehje sa ironike dhe tallëse dhe seç zure të dërdëllisje.
Brofa vullkanthi:
- Përsëri i rrudhe buzët dhe e shtrembërove surratin si prapanicë viçi, or Ti?!… Ti thua se nuk të pëlqyen edhe aq shumë arsyetimet, argumentet dhe faktet që të solla Unë?… Se në thelb kjo është e vërteta e anonimatit, por Unë nuk qenkam aq bindës për një mosmirënjohës si Ti dhe për cilindo që do të ndeshet me përpjekjet e mia në luftën për jetë a vdekje me anonimët?!… Më marrsh të ligat Ti dhe tërë Ata që bëjnë sikur nuk më kuptojnë… Punë e madhe!… Kaq dija e kaq thashë, prite or Ti se ta lashë…
Unë e bëra timen. Ti bëj tënden…
Dhe mos harro, or Ti, se Unë nuk do të vdes pa të veshur polic, me atë lloj truri polici që më ke…
Shefki HYSA
Nga Emrie Krosi
NDAL! PORTA E LIGJIT
Atje tej, me mure të rrjepura nga myshku, me kangjella të larta të ndryshkura, si një përbindësh hekuri, porta e murrme e ligjit "përgjon", syrojë, udhën me pluhur "të kalorësve të zinj" të ligjit, që flenë me përkrenare "fajkonjsh", duke tundur ëndërrimthi shkopin…
- Ndal! Ku shkon?! - pyet polici përgjumësh (shikon ëndrra me grada), duke tundur bastunin e zi prej gome.
- Të ankohem te…, - përgjigjet udhëtari i lodhur nga udha e gjatë, tërë djersë, zhelegrisur prej mjerimit, me trastën e bukës të vrimuar; (Mos e shkel, hej të shitoftë Zana! Refren ky që përsëritet sa herë rrokulliset kokrra e misrit e mykur nga arnat e kalbura nëpër shtigjet e maleve ku sakrifikohesh për një "thërrime" në dorën e varfërisë së shekullit të ri shqiptar).
- Ndal! Kthehu mbrapsht! Shteti! Ligji! Polici! – i kërcënohet me shkop polici.
Dhe udhëtari shkon në udhën e kthimit drejt fshatit të tij për të ardhur përsëri… përsëri…
- Ej, ti! - ulëret polici, duke tundur kërbaçin e zi si gjarpër. – Ligji!…
- Ligji?! - përgjigjet i trembur udhëtari.
- Polici!- bërtet roja i ligjit, duke u mburrur me hierarkinë e tij.
- Dua të hyj atje! – tregon me gisht udhëtari si nga porta e "ferrit", ku lehin zagarët e pushtet në mbrojtje të gjahut të tyre.
-Jooo! Shteti! Shefi! - tund shkopin frikshëm polici.
Përsëri fshatari ikën në pragmbrëmjen gri. Ai do të shkojë larg, në fshatin e tij malor, në kullën e gurtë, (kështjella feudale e shtetit ka borgjezët e kollarisur të kryeqytetit), pa marrë asnjë përgjigje për copën e tokës së tij. Të nesërmen, në pragagim, do të kthehet drejt kryeqendrës, me opingat tërë phuhur, nga shtigjet e gurta malore…
"Nesër do ta takoj ministrin, deputetin", shefin…, - përvetet fshatari. "Nesër do të marr patjetër tapinë", - ëndërron pranë gruas që bie era pleh dhe lopë. "Nesërrrr"...
Dhe sërish për rrugë me trastën me bukë të thatë, qepë e gjizë…
- Aaa! Or ti! - thërret polici, me skeptrin e frikës në dorë (tund kërbaçin si trofe të paaftësisë). – S’merrke vesh ti?!… Shteti!… Ligji!… Polici!… Të ndalojnë! Hajt, shko! Nesër!…
Udhëtari (hallexhiu me të cilin gajasen shteti, ligji, deputeti, polici) ulet buzë rrugës, në një tragë me bar të thatë dhe përtyp bukën e thatë me qepë, nën hijen e një pishe plakë, si një murg i vetmuar në altarin e qiellit veror, që tërsëllit dhëmbët, halagjilpërat, që ngulen në trupin e tij të përplagur shtigjeve malore…
- Do pak? - ia zgjat udhëtari policit, copën e bukës së mbetur.
- Jam me detyrë…, or ti! – brof polici duke tundur shkopin. - Largohu! Ndalohet të rrish aty! Zonë e ndaluar për malokët! Ik! Zhduku! Se të jap një!… - dhe tund përsëri "bishtin" e gomës, roja i ligjit.
I gjori udhëtar, duhet të dyzohet me hijen e tij, (se vjedh hijen e rëndë të shtetit, duke u ulur nën pemën e tij), në këmbë mes qiellit dhe tokës, duke pritur mëshirën…, apo harrimin e zgjedhjes së vet, (voto majtas ose djathtas, se qendër nuk ka, ose jashtë zyrër së Shtetit, Deputetit, Ligjit e Maliqit)…
- Të lutem! - lutet udhëtari. - Jam larg. Duhet të eci natën. S‘ka makinë. As rrugë. As drita…
- Largohu!
- Duhet të takoj…, - nuk e mbaron dot fjalën, - për një copë tokë, se…
Dhe shkopi e rrëzon atë me fytyrë mbi këpucën e ligjit, puth gjurmën e tij me pluhur…
- Të kam thënë!… S‘ka pritje populli sot! Nuk pret Shteti e Deputeti! Ik!…
- Ndoshta… ndoshta!…
- Largohu!
Udhëtari kërcen mënjanë. Vargu i makinave të zeza të shtetit, me roje fytyrëgurtë, ngrejnë phuhur, duke mjegulluar pamjen e zymtë të "kështjellës" së hekurt, ku ligji fle në dosje të pluhurosura prej kohëve të shkuara, si nje dinosaur i harruar nga paleontologët modernë...
- Por….
- S‘ka por!… Cuk… Cuk… Cuk! – tund kokën polici si i habitur, duke murmuritur…
- Kush është ai? - pyet hallexhiu.
- Kryepolici!
- Po ai me kollare?
- Shefi!
- Po ai trashaluqi?
- Deputeti!
- Po ai barkmadhi?
- Kryeligjori!
- Po ai kokëmadhi? - pyet përsëri hallexhiu që s’i rrihet rehat.
- Kryeqeveritari, mor pis!
Dhe hallexhiu ra përmbys, në pluhur i përgjakur nga shkopi i policit e i ligjit. I gjori duhej te heshtte dhe të mos pyeste shumë, (se kureshtja për të ditur të vret), se liria e fjalës të "dënon" në shtëllungat e pluhurit, si dikur në turrën e druve.
Kuvendarët nxitojnë e nxitojnë drejt portës së "hekurt" të ligjit.
Hallexhiu pret e pret çdo ditë para portës së ligjit, duke mallkuar veten me shpresën që polici, "xhelati", ose do të dënohet nga Perëndia, ose nga Kryeshefi, përndryshe ai kurrë s`do ta kalojë atë portë të mistershme...
- Ndal! Polici! Ligji!…
"Nëse do të futesh në atë portë, "përbindëshi" do të të hajë, se ne vetë ia dhamë lirinë të na rrahë, të na tallë, të na qeshë, të na pështyjë, të na dënojë, të na vrasë e të na hajë… Ia dhamë lirinë me votën tonë sa majtas e djathtas", - psherëtin hallexhiu…
- Ej, njeri! Ndal! Ndal! Porta e ligjit!…
Emrie KROSI
NDAL! PORTA E LIGJIT
Atje tej, me mure të rrjepura nga myshku, me kangjella të larta të ndryshkura, si një përbindësh hekuri, porta e murrme e ligjit "përgjon", syrojë, udhën me pluhur "të kalorësve të zinj" të ligjit, që flenë me përkrenare "fajkonjsh", duke tundur ëndërrimthi shkopin…
- Ndal! Ku shkon?! - pyet polici përgjumësh (shikon ëndrra me grada), duke tundur bastunin e zi prej gome.
- Të ankohem te…, - përgjigjet udhëtari i lodhur nga udha e gjatë, tërë djersë, zhelegrisur prej mjerimit, me trastën e bukës të vrimuar; (Mos e shkel, hej të shitoftë Zana! Refren ky që përsëritet sa herë rrokulliset kokrra e misrit e mykur nga arnat e kalbura nëpër shtigjet e maleve ku sakrifikohesh për një "thërrime" në dorën e varfërisë së shekullit të ri shqiptar).
- Ndal! Kthehu mbrapsht! Shteti! Ligji! Polici! – i kërcënohet me shkop polici.
Dhe udhëtari shkon në udhën e kthimit drejt fshatit të tij për të ardhur përsëri… përsëri…
- Ej, ti! - ulëret polici, duke tundur kërbaçin e zi si gjarpër. – Ligji!…
- Ligji?! - përgjigjet i trembur udhëtari.
- Polici!- bërtet roja i ligjit, duke u mburrur me hierarkinë e tij.
- Dua të hyj atje! – tregon me gisht udhëtari si nga porta e "ferrit", ku lehin zagarët e pushtet në mbrojtje të gjahut të tyre.
-Jooo! Shteti! Shefi! - tund shkopin frikshëm polici.
Përsëri fshatari ikën në pragmbrëmjen gri. Ai do të shkojë larg, në fshatin e tij malor, në kullën e gurtë, (kështjella feudale e shtetit ka borgjezët e kollarisur të kryeqytetit), pa marrë asnjë përgjigje për copën e tokës së tij. Të nesërmen, në pragagim, do të kthehet drejt kryeqendrës, me opingat tërë phuhur, nga shtigjet e gurta malore…
"Nesër do ta takoj ministrin, deputetin", shefin…, - përvetet fshatari. "Nesër do të marr patjetër tapinë", - ëndërron pranë gruas që bie era pleh dhe lopë. "Nesërrrr"...
Dhe sërish për rrugë me trastën me bukë të thatë, qepë e gjizë…
- Aaa! Or ti! - thërret polici, me skeptrin e frikës në dorë (tund kërbaçin si trofe të paaftësisë). – S’merrke vesh ti?!… Shteti!… Ligji!… Polici!… Të ndalojnë! Hajt, shko! Nesër!…
Udhëtari (hallexhiu me të cilin gajasen shteti, ligji, deputeti, polici) ulet buzë rrugës, në një tragë me bar të thatë dhe përtyp bukën e thatë me qepë, nën hijen e një pishe plakë, si një murg i vetmuar në altarin e qiellit veror, që tërsëllit dhëmbët, halagjilpërat, që ngulen në trupin e tij të përplagur shtigjeve malore…
- Do pak? - ia zgjat udhëtari policit, copën e bukës së mbetur.
- Jam me detyrë…, or ti! – brof polici duke tundur shkopin. - Largohu! Ndalohet të rrish aty! Zonë e ndaluar për malokët! Ik! Zhduku! Se të jap një!… - dhe tund përsëri "bishtin" e gomës, roja i ligjit.
I gjori udhëtar, duhet të dyzohet me hijen e tij, (se vjedh hijen e rëndë të shtetit, duke u ulur nën pemën e tij), në këmbë mes qiellit dhe tokës, duke pritur mëshirën…, apo harrimin e zgjedhjes së vet, (voto majtas ose djathtas, se qendër nuk ka, ose jashtë zyrër së Shtetit, Deputetit, Ligjit e Maliqit)…
- Të lutem! - lutet udhëtari. - Jam larg. Duhet të eci natën. S‘ka makinë. As rrugë. As drita…
- Largohu!
- Duhet të takoj…, - nuk e mbaron dot fjalën, - për një copë tokë, se…
Dhe shkopi e rrëzon atë me fytyrë mbi këpucën e ligjit, puth gjurmën e tij me pluhur…
- Të kam thënë!… S‘ka pritje populli sot! Nuk pret Shteti e Deputeti! Ik!…
- Ndoshta… ndoshta!…
- Largohu!
Udhëtari kërcen mënjanë. Vargu i makinave të zeza të shtetit, me roje fytyrëgurtë, ngrejnë phuhur, duke mjegulluar pamjen e zymtë të "kështjellës" së hekurt, ku ligji fle në dosje të pluhurosura prej kohëve të shkuara, si nje dinosaur i harruar nga paleontologët modernë...
- Por….
- S‘ka por!… Cuk… Cuk… Cuk! – tund kokën polici si i habitur, duke murmuritur…
- Kush është ai? - pyet hallexhiu.
- Kryepolici!
- Po ai me kollare?
- Shefi!
- Po ai trashaluqi?
- Deputeti!
- Po ai barkmadhi?
- Kryeligjori!
- Po ai kokëmadhi? - pyet përsëri hallexhiu që s’i rrihet rehat.
- Kryeqeveritari, mor pis!
Dhe hallexhiu ra përmbys, në pluhur i përgjakur nga shkopi i policit e i ligjit. I gjori duhej te heshtte dhe të mos pyeste shumë, (se kureshtja për të ditur të vret), se liria e fjalës të "dënon" në shtëllungat e pluhurit, si dikur në turrën e druve.
Kuvendarët nxitojnë e nxitojnë drejt portës së "hekurt" të ligjit.
Hallexhiu pret e pret çdo ditë para portës së ligjit, duke mallkuar veten me shpresën që polici, "xhelati", ose do të dënohet nga Perëndia, ose nga Kryeshefi, përndryshe ai kurrë s`do ta kalojë atë portë të mistershme...
- Ndal! Polici! Ligji!…
"Nëse do të futesh në atë portë, "përbindëshi" do të të hajë, se ne vetë ia dhamë lirinë të na rrahë, të na tallë, të na qeshë, të na pështyjë, të na dënojë, të na vrasë e të na hajë… Ia dhamë lirinë me votën tonë sa majtas e djathtas", - psherëtin hallexhiu…
- Ej, njeri! Ndal! Ndal! Porta e ligjit!…
Emrie KROSI
Nga Shefki Hysa
MESAZHE SHPRESE DHE PAQEJE
Shënime për vëllimin me tregime
"Një natë e zakonshme" e shkrimtarit Namik Mane
Shkrimtari Namik Mane (lindur në Filat të Çamërisë më 13 mars 1942), pas botimit të librit me poezi "Pjergulla e lotëve", vjen para lexuesit me përmbledhjen me tregime "Një natë e zakonshme". Në tregimet e këtij libri mbizotërojnë tematika dhe problematika shoqërore. Pra, autori na paraqitet si zëdhënës i kohës që ka jetuar, e sjell të pasqyruar artistikisht atë, me dashurinë dhe dhembjen, që karakerizon krijuesit potencialë… Tregimet janë si të thuash një farë autobiografie e autorit dhe biografi e bashkëkohësve të tij nëpër rrjedhën e viteve... Ato dallohen për një pasqyrim realist të jetës, për vërtetësi dhe frymë poetike, në paraqitjen e ngjarjeve, në thurjen e tyre intuitive subjektore, në zbulimin e marrëdhënieve të personazheve e në skalitjen e tyre me viza të gjalla e të spikatura, çka ka bërë që shumë prej këtyre personazheve t’i mbeten ndër mend lexuesit…
Nëpërmjet stilit bisedor, pa sajesa, stisje, truke e artifica, Namiku krijon një prozë të shkurtër, që lexohet rrjedhshëm, ngjall kureshtjen dhe interesin e lexuesit për mënyrën sesi ndërthuren marrëdhëniet shoqërore, jo rrallë edhe të acaruara, prej peripecive, befasive të jetës dhe ndikimeve të politikës së kohës në botën shpirtërore të vet autorit dhe të njerëzve që e rrethojnë…
Namik Mane, bashkëkohës, mik i ngushtë dhe shok në letra, i shkrimtarit të shquar disident Bilal Xhaferri, është shfaqur në shtypin letrar, me krijimet e para në poezi dhe në prozën e shkurtër, që në vitet 60-të. Emri i tij, në ato vite, rreshtohej përbri krijuesve si, Bedri Myftari, Bardhyl Agasi, Moikom Zeqo etj., mirëpo për faktin se rridhte nga një fis i ardhur nga Çamëria, i fuqishëm ekonomikisht, me tradita atdhetare dhe antikomuniste, censura e kohës i hoqi të drejtën e botimit…
Në këto kushte Namik Mane luftoi gjatë për të mbijetuar, si shkrimtar, dhe krahas vlerave të vërteta letrare, që ka nxjerrë pena e tij, herë herë, për hir të botimit nëpër gazetat e kohës, u është nënshtruar edhe kërkesave të tyre për krijimtari me tematikën e rëndomtë të ditës… Kjo shihet edhe në ndonjë tregim me temën e punës, të cilin autori, i vetëdijshëm për dobësitë, e ka përfshirë në libër me dëshirën për të dhënë sa më të plotë pasqyrën e kohës së diktaturës, kur përfundoi për disa vjet dhe në internim, në Hamallë të Durrësit, (periudhë e përshkruar bukur në tregimin "I treti"), së bashku me shkrimtarin e shquar Bilal Xhaferri…
Libri "Një natë e zakonshme" është një bashkëbisedim i këndshëm i autorit me lexuesin. Tregimet janë shkruar me një gjuhë të pasur artistike, me fjali të shkurtra, që shprehin ndjenjë dhe energji, me frazeologji popullore, sidomos të krahinës së Çamërisë. Të lë mbresë fakti se autori i këtyre tregimeve është prozator vërtet i formuar dhe i kompletuar dhe, ç’është më e rëndësishmja, tani krijimtaria e tij gjendet në kulmin e pjekurisë artistike. Nuk ka sesi të mos e dallosh këtë dukuri në konceptimin origjinal të tregimeve, në mënyrën e shpalosjes së subjektit, në vizatimin e personazheve e deri në gjetjen e detajeve dhe imtësive shprehëse të veçanta, të cilat padyshim që ua shtojnë vlerat tregimeve të kësaj përmbledhjeje. Në këtë kuptim Namiku hyn në radhën e prozatorëve të mirë që kemi sot, edhe pse krijimtaria e tij është e paktë dhe deri tani e pavlerësuar ashtu siç e meriton. Tregimet e tij dallohen për mirësi e fisnikëri, si vetë shpirti i autorit, por janë njëkohësisht edhe një mesazh shprese për pajtim dhe paqe midis njerëzve të të gjitha shtresave shoqërore, pa dallim feje, race dhe ngjyre. (Lexoni me vëmendje tregimin "Grekia", personazhen e të cilit autori e përshkruan me dashuri, pa as më të voglin mllef, megjithëse, si i dëbuar përdhunshëm prej Çamërisë, mund t’i lejonte vetes ndonjë ngarkesë emocionale negative)…
I urojmë shkrimtarit Namik Mane suksese të mëtejshme në krijimtari dhe ty, i dashur lexues, lexim të mbarë!…
Shefki HYSA
MESAZHE SHPRESE DHE PAQEJE
Shënime për vëllimin me tregime
"Një natë e zakonshme" e shkrimtarit Namik Mane
Shkrimtari Namik Mane (lindur në Filat të Çamërisë më 13 mars 1942), pas botimit të librit me poezi "Pjergulla e lotëve", vjen para lexuesit me përmbledhjen me tregime "Një natë e zakonshme". Në tregimet e këtij libri mbizotërojnë tematika dhe problematika shoqërore. Pra, autori na paraqitet si zëdhënës i kohës që ka jetuar, e sjell të pasqyruar artistikisht atë, me dashurinë dhe dhembjen, që karakerizon krijuesit potencialë… Tregimet janë si të thuash një farë autobiografie e autorit dhe biografi e bashkëkohësve të tij nëpër rrjedhën e viteve... Ato dallohen për një pasqyrim realist të jetës, për vërtetësi dhe frymë poetike, në paraqitjen e ngjarjeve, në thurjen e tyre intuitive subjektore, në zbulimin e marrëdhënieve të personazheve e në skalitjen e tyre me viza të gjalla e të spikatura, çka ka bërë që shumë prej këtyre personazheve t’i mbeten ndër mend lexuesit…
Nëpërmjet stilit bisedor, pa sajesa, stisje, truke e artifica, Namiku krijon një prozë të shkurtër, që lexohet rrjedhshëm, ngjall kureshtjen dhe interesin e lexuesit për mënyrën sesi ndërthuren marrëdhëniet shoqërore, jo rrallë edhe të acaruara, prej peripecive, befasive të jetës dhe ndikimeve të politikës së kohës në botën shpirtërore të vet autorit dhe të njerëzve që e rrethojnë…
Namik Mane, bashkëkohës, mik i ngushtë dhe shok në letra, i shkrimtarit të shquar disident Bilal Xhaferri, është shfaqur në shtypin letrar, me krijimet e para në poezi dhe në prozën e shkurtër, që në vitet 60-të. Emri i tij, në ato vite, rreshtohej përbri krijuesve si, Bedri Myftari, Bardhyl Agasi, Moikom Zeqo etj., mirëpo për faktin se rridhte nga një fis i ardhur nga Çamëria, i fuqishëm ekonomikisht, me tradita atdhetare dhe antikomuniste, censura e kohës i hoqi të drejtën e botimit…
Në këto kushte Namik Mane luftoi gjatë për të mbijetuar, si shkrimtar, dhe krahas vlerave të vërteta letrare, që ka nxjerrë pena e tij, herë herë, për hir të botimit nëpër gazetat e kohës, u është nënshtruar edhe kërkesave të tyre për krijimtari me tematikën e rëndomtë të ditës… Kjo shihet edhe në ndonjë tregim me temën e punës, të cilin autori, i vetëdijshëm për dobësitë, e ka përfshirë në libër me dëshirën për të dhënë sa më të plotë pasqyrën e kohës së diktaturës, kur përfundoi për disa vjet dhe në internim, në Hamallë të Durrësit, (periudhë e përshkruar bukur në tregimin "I treti"), së bashku me shkrimtarin e shquar Bilal Xhaferri…
Libri "Një natë e zakonshme" është një bashkëbisedim i këndshëm i autorit me lexuesin. Tregimet janë shkruar me një gjuhë të pasur artistike, me fjali të shkurtra, që shprehin ndjenjë dhe energji, me frazeologji popullore, sidomos të krahinës së Çamërisë. Të lë mbresë fakti se autori i këtyre tregimeve është prozator vërtet i formuar dhe i kompletuar dhe, ç’është më e rëndësishmja, tani krijimtaria e tij gjendet në kulmin e pjekurisë artistike. Nuk ka sesi të mos e dallosh këtë dukuri në konceptimin origjinal të tregimeve, në mënyrën e shpalosjes së subjektit, në vizatimin e personazheve e deri në gjetjen e detajeve dhe imtësive shprehëse të veçanta, të cilat padyshim që ua shtojnë vlerat tregimeve të kësaj përmbledhjeje. Në këtë kuptim Namiku hyn në radhën e prozatorëve të mirë që kemi sot, edhe pse krijimtaria e tij është e paktë dhe deri tani e pavlerësuar ashtu siç e meriton. Tregimet e tij dallohen për mirësi e fisnikëri, si vetë shpirti i autorit, por janë njëkohësisht edhe një mesazh shprese për pajtim dhe paqe midis njerëzve të të gjitha shtresave shoqërore, pa dallim feje, race dhe ngjyre. (Lexoni me vëmendje tregimin "Grekia", personazhen e të cilit autori e përshkruan me dashuri, pa as më të voglin mllef, megjithëse, si i dëbuar përdhunshëm prej Çamërisë, mund t’i lejonte vetes ndonjë ngarkesë emocionale negative)…
I urojmë shkrimtarit Namik Mane suksese të mëtejshme në krijimtari dhe ty, i dashur lexues, lexim të mbarë!…
Shefki HYSA
Nga Namik Mane
MIKU I TË GJITHËVE
I vura vetes si detyrë që të shkruaj një libër për jetën e poetit e shkrimtarit Bilal Xhaferri, duke e titulluar "Miku i të gjithëve", por kjo nuk do të thotë se po kërkoj që të bëj polemikë me shumë shkrime të shkruara më parë nga studjues e krijues të ndryshëm, ose nga miqtë e të njohurit e tij.
Detyra ime është që të shpreh ca të vërteta të pamohueshme, ndaj po ju paraqes kujtime, copëza jetese, takime e biseda që Bilali ka pasur gjatë viteve të njohjes, lidhjes, miqësisë e bashkëpunimit tonë.
Ai ka qenë një miku im shumë i afërt, gjithashtu i dashuruari i një pjese të madhe të lexuesve, kritikëve, studjuesve, poetëve e shkrimtarëve të Shqipërisë. Për këto kam vendosur të shkruaj. Dhe kam bindjen se këto të vërteta do ia shtojnë edhe më shumë vlerat Bilalit si njeri e si talent i rrallë i fushës së letrave shqipe.
Njohja
Në kohën që u njoha me Bilalin nuk e kisha menduar se një ditë do të ulesha e do shkruaja për jetën e tij. Ndaj njohja jonë nuk ka një datë të caktuar saktë. Në të vërtetë unë e kisha hasur shpesh emrin e Bilalit në faqet e gazetave dhe revistave dhe e konsideroja si një tregimtar të talentuar dhe të paarritshëm.
Atë ditë sapo kisha lënë një cikël me vjersha në redaksinë e gazetës "Drita". Atëherë selia e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë ndodhej në rrugën e Medresesë, më saktë në një kthesë në të majtë të Selvisë.
Po zbrisja shkallët. Diku në oborr poshtë një bredhi rrinte një djalë kaçurels, me flokë pak të anuar në të djathtë. Në dorë mbante një tufë me letra të bëra tub. Rrinte atje disi kokulur duke gërvishur tokën me majën e këpucës. (Një zakon i përhershëm i tij). Kur iu afrova, ngriti kokën e më përqendroi vështrimin, bëri të fliste, por unë ia mora fjalën:
- Do shkoni tek redaksia e gazetës "Drita"? Ngjitu se Dhimitër Xhuvani është vetëm… Por, më falni, kush jeni? - vazhdova për t’u prezantuar.
- Bilal Xhaferri, – ma ktheu ai me një gjysmë zëri.
Pata një stepje dhe ngërçi m’i mbylli fjalët. Përpara kisha tregimtarin që e admiroja së tepërmi. Muaj më parë, në revistën "Nëntori", pata lexuar tregimin e gjatë "Rrugë dhe fate". Vetëm ata që e njohin këtë tregim më japin të drejtë... Po rrija përballë tij si guak…
Ai e ndjeu hutimin tim dhe për ta ndryshuar gjëndjen pyeti:
- Po ti, kush je?
- Namik Mane, – ia ktheva.
Bilali më buzëqeshi, më zgjati dorën dhe, mbas atij shtrëngimi duarsh, të dy e kuptuam se do të bëheshim shokë dhe miq të afërt me njëri-tjetrin…
Vath Koreshi
Vathi atëherë punonte si redaktor në gazetën "Zëri i Rinisë" dhe përgatiste një faqe të veçantë letrare që botohej një herë në dy javë, të shtunave. Ne, letrarët e rinj, kishim dëshirë të madhe që të botonim në të, po ja që talentin nuk e kishim të njëjtë dhe mundësitë për botim po ashtu. Vathi gjithmonë mundohej që t’u shtonte besimin në vetvete letrarëve. Ndonjëherë, kur ndonjë shkrim s’i pëlqente, na bënte vërejtje me takt për të mos na demoralizuar. Ndërsa për shkrimet që i pëlqenin nuk e fshihte simpatinë.
Bilali dhe unë patëm çuar para disa ditësh nga një cikël me vjersha. Atë ditë unë pata një punë në Tiranë dhe shkova edhe në redaksinë e "Zërit të Rinisë" për të pyetur për fatin e tyre. Mbasi u interesova për vjershat e mia, pyeta edhe për ciklin poetik të Bilalit.
Vathi u ngrit e më shoqëroi nëpër korridorin e gjatë e të gjerë të selisë dhe, duke lëvizur poshtë e lartë, nisi të më recitojë vjershën "Balada çame", që mbas vitesh u bë e famshme. Kjo vjershë, e shoqëruar dhe me disa të tjera, u botua në "Zërin e Rinisë", në 10 shtator 1966, me titullin "Baladë".
Po e përsëris: Vjersha ishte mësuar përmendësh nga redaktori i nderuar, i ndjeri Vath Koreshi, para se të botohej. Ç’nder për Bilalin!…
Bilal Xhaferri, Adriatik Kallulli dhe unë
Së bashku me Bilalin kishim çuar në ndërmarrjen botuese "Naim Frashëri" nga një vëllim me vjersha, të cilët, mbasi kaluan procedurën e zakonshme të reçensimit, ndodheshin në zyrën e redaksisë. Atëherë redaktori i poezisë ishte miku ynë Adriatik Kallulli. Ai na thirri me urgjencë që të shkonim e të takoheshim me të.
…Po ngjisnim shkallët e ndërmarrjes botuese, kur, nga kati i tretë, po zbriste piktorja e nderuar, Safo Marko.
Me të parë Bilalin, ajo thirri:
- Ku je, o Bilal Xhaferri, se, me novelën "Përtej largësive", ke çmendur pleq e të rij.
Bilali u takua me të, ndërsa unë shpejtova lëvizjet e këmbëve dhe u gjenda tek zyra e Adriatikut. Më pas erdhi Bilali.
Adriatiku, ashtu si gjithmonë impulsiv, na vuri të dyve mes krahëve dhe, duke dalë nga zyra e tij, u tha kolegëve që të mos e shqetësonin, vetëm në rast tepër urgjent dhe, ashtu të tre, u futëm në një zyrë të lirë. Adriatiku, pa e zgjatur, nisi të flasë për dy vjersha që Bilali i kishte futur në vëllim.
- Këto duhet t’i heqësh patjetër se të dëmtojnë seriozisht dhe nuk duhet të marrësh më kurajo për t’i çuar nëpër redaksi.
Mua më kujtohen shumë mirë ato vjersha. E para kishte si subjekt një punëtor, i cili, mbasi ka marrë rrogën e 15 ditëshit, i sjell lekët nëpër duar duke folur me vete: "Ku t’i çoj unë këto, unë i kam borxh të gjitha".... E dyta: Një djalë, mbasi ka mbaruar beteja e Torviollit, ose e Beratit, (këtë nuk e mbaj mend mirë), kërkon mes të vrarëve trupin e babait të tij, por nuk e gjen. (Babait të Bilalit nuk i dihet ende varri)…
- Ne e dimë se ti ke babain të pushkatuar – i tha Adriatiku. - Dikujt mund t’i shkoj mendja se po aludon për të.
Ata që nuk i njohin ato kohëra dhe që lexojnë sot këto rrjeshta kanë të drejtë të thonë: "E po ç’ka këtu për të fshehur?!"…
Ndërsa ne themi: Me ato motive, burgu ishte pak…
Mbyllja në dhomë e të treve kishte edhe një qëllim tjetër. Vëllimi i Bilalit duhej futur sa më shpejt në shtyp. Adriatiku i njihte mirë nevojat e Bilalit për lekë. Procedura e shpejtuar bënte që Bilali të merrte një paradhënie.
Librit, që të futej në shtyp, i duhej një titull i përshtatshëm. Bilali nuk e kishte atë. Dhe ne, të tre, të mbyllur në atë zyrë, duke i dhënë mendime dhe njëri-tjetrit, krijuam vjershën "Lirishta e kuqe", me të cilën i vumë titullin vëllimit…
Bilali e mori paradhënien, por ngjarjet u vështirësuan. "Lirishta e kuqe", u botua, por nuk doli në qarkullim. U ndalua, u kthye në karton…
Eglantina Mandia dhe kamarjeri i kafe "Krusalit"
Ishte botuar vëllimi me tregime "Njerëz të rinj, tokë e lashtë". Autori i këtij libri u bë shpejt admirues i lexuesve të shumtë. Në qarqet letrare pyesnin: Kush është Bilal Xhaferri, ky talent i panjohur, i heshtur, me arsim të gjysmuar?!… Thuhej se shtronte dhe asfaltonte rrugët e veriut të Shqipërisë…
Eglantina Mandia, tregimtaria e suksesshme e atyre viteve, i kërkoi shoqes së saj, Donika Omari, redaktores së vëllimit "Njerëz të rinj, tokë e lashtë", ta njihte me Bilalin, në se ai do të vinte ndonjëherë në redaksi. Krijuesit kanë gjithmonë dëshirë që të njihen me njëri tjetrin e të shkëmbejnë mendime e përvojat, sidomos me shkrimtarë me vlerat e Bilalit…
Me të mbërritur në Tiranë, nisi një shi i imët. Ne u futëm tek kafe "Krusali" që të prisnim të pushonte shiu. Unë zura një tavolinë. Bilali nuk u ul, ndenji në këmbë.
- Sa qef ke që të shtrohesh, – m’u drejtua mua, - çohu, unë kam lënë orar me Eglantinën dhe nuk dua që të më presë.
Unë iu luta Bilalit që të mos e shoqëroja. I thashë se do ta prisja në kafe, sado që të vonohej…
Ishin ditët e mia më të trishtuara… Ato ditë, kisha mësuar se vëllimi im me vjersha "Lirikat e ushtarit", qe pezulluar në shtyp dhe nuk më kishin dhënë shpjegime përse. Redaktorët e gazetave po më prisnin ftohtë dhe unë vetë po i shmangesha përballjes me ta… Nuk doja të besdisja njeri…
Bilali u bind. U nis vetëm.
Të moshuarit e dinë, se kafe Krusali ka qenë një ndërtesë në krah të Bankës Kombëtare, në sheshin e madh të Tiranës, ndërsa ndërmarrja botuese "Naim Frashëri" tek "21 Dhjetori". Pra, ishte një distancë e konsiderueshme për Bilalin, ndërkohë ishte dhe pa çadër.
Me të dalë Bilali nga lokali, shiu u shtua edhe më shumë. Mendova se mund të kthehej ose ka gjetur ndonjë strehë…
I kërkova kamarierit që të sillte një teke fërnet dhe, mbasi rehatova qëndrimin, nxorra një libër e nisa ta shfletoj… Është çudi se krijuesit gjithmonë e shfaqin shpejt veten…
Me të ardhur kamarieri më pyeti se kush isha dhe për punën që bëja.
Unë u prezantova. Kamarieri, një mesoburrë, bëri sikur më njihte, por, kur i fola për Bilalin, u ngazëllua. La tabakanë në një tavolinë tjetër, u ul pranë meje dhe më zuri të më fliste për tregimet "Purpurani", "Largimi", "Përtej largësive", "Në rrugë"...
- Si?!… Ai që rrinte në këmbë, ishte Bilali?! – më thoshte me habi. - Sa do doja të prezantohesha me të…
- Mos u merakos! – e sigurova unë. - Mbas pak do të vijë këtu… Unë Bilalin po pres, - vazhdova.
Koha e pritjes m’u duk e shkurtër, mbasi kamarieri fliste e fliste me një pasion të admirueshëm.
Me të hyrë Bilali në lokal, m’u duk se pashë një njeri të tjetërsuar. Ai qe lagur deri në palcë…
- Si je bërë kështu?! - i thashë. - Pse nuk prite të pushonte shiu?…
- Ti e di se unë nuk dua të le njeri të më presë, - ma ktheu.
- Hajde tani, hiqe xhaketën që të thahet, - vazhdova si me urdhër.
- Pse, këtu do zhvishem?! – ma ktheu si me habi.
Kamarieri erdhi shpejt e shpejt se Bilali rritne ende në këmbë.
- Vëre xhaketën në karrigen përballë sobës… Merre edhe peshqirin që të thashë flokët, se nuk na besdis, – ndërhyri kamarieri.
- Hajde, mos u druaj! - thashë unë se kamarierin e ke simpatizantin e tregimeve të tua.
Në mes të lokalit ishte një sobë komode me tulla të kuqe. Kamarieri i shtoi dru. U ndez një zjarr i madh.
Unë kërkova një fërnet tjetër. Bilai mori një çaj me biskota. U ndjemë si në mjedis familjar.
- Ç’thoshte Eglantina? – e pyeta më vonë.
- O, i vlerësoi së tepërmi tregimet e mia, më bëri me turp, - tha ai me dhysmë zëri.
- Po si vajzë, si t’u duk?! – e pyeta përsëri.
(Unë nuk e kam njohur asnjëherë Eglantinën)… Ishim të rinj atëherë… Na lejohej që të bënim edhe pyetje të tilla…
- Do doja më mirë të bëja një libër tjetër me tregime se sa të më shihte ashtu, si një mi i lagur, - ma ktheu.
Në fund, mbasi Bilali u tha dhe shiu kishte pushuar, u ngritëm për të dalë. Unë bëra të paguaja.
- Nderi është i imi, – tha kamarieri, duke më ulur dorën.
Unë u skuqa në fytyrë… Në të vërtetë, ajo pritje nuk mund të paguhej…
Dritëro Agolli
Në vitet ’70, mbas kthimit nga internimi, pata një prodhimtari të madhe krijuese. Lëvroja tregimin e shkurtër. Miqtë e mi, Bardhyl Agasi, Sotiraq Gjordeni e Petraq Risto, aty-këtu, në biseda me persona të ndryshëm, rrisnin vlerat e mia si njeri e shkrimtar, duke më ndezur dëshirën e madhe për të botuar. Gjithashtu ata m’u imponuan për të kërkuar të drejtën e botimit...
Në mesin e vitit 1966, mbas miratimit për botim të vëllimit me poezi "Lirikat e ushtarit", për çudi, jo që nuk ma botuan librin, por më hoqën edhe të drejtën e botimit. Pra, unë kisha afro 10 vjet që nuk më lejohej të botoja.
Kështu, i nxitur edhe prej shokëve, mora guximin dhe shkova të takoja Kryetarin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, Dritëro Agollin.
U ula në klubin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë dhe, si gjithmonë, ia nisa me gotat e fërnetit. "Akooli e mbyt ndrojtjen", kam shkruar dikur në një nga tregimet e mia…
Diku në një tavolinë, pak më tej, qe ulur edhe Dritëroi. Unë ktheja gotat e fërnetit i vetëm. Dikur pranë meje kaloi Dritëroi. Dikush i kishte folur për mua.
M’u afrua.
- Namik Mane? - tha. - Kam dashur të të njihja…
- Unë për t’u takuar me ju, kam ardhur, - ia ktheva me ndrojtje, - por ja, kam pirë ca, – vazhdova si me turp.
- Epo, mirë ke bërë, - qeshi Dritëroi, - kur të mbarosh po të pres në zyrë, - shtoi dhe u largua.
Nuk u vonova shumë. Dritëroi derën e zyrës e kishte lënë hapur dhe hyra lirshëm. U ula në kolltukën përballë tij dhe nisa të shpreh kërkesën time: Pra, kërkoja që të më kthenin të drejtën e botimit.
Ndërsa po flisja, në zyrë hyri Anastas Kondo, ish Sekretar i Partisë i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë.
Dritëroi na prezantoi. Anastasi mori menjëherë pjesë në bisedë, duke thënë:
- Po ti ke qenë mik i afërt i Bilal Xhaferrit?… Me të tilla kondita ne e kemi shumë të vështirë të të ndihmojmë…
- Miq të Bilal Xhaferrit kemi qenë të gjithë! - ndërhyri Dritëroi…
MIKU I TË GJITHËVE
I vura vetes si detyrë që të shkruaj një libër për jetën e poetit e shkrimtarit Bilal Xhaferri, duke e titulluar "Miku i të gjithëve", por kjo nuk do të thotë se po kërkoj që të bëj polemikë me shumë shkrime të shkruara më parë nga studjues e krijues të ndryshëm, ose nga miqtë e të njohurit e tij.
Detyra ime është që të shpreh ca të vërteta të pamohueshme, ndaj po ju paraqes kujtime, copëza jetese, takime e biseda që Bilali ka pasur gjatë viteve të njohjes, lidhjes, miqësisë e bashkëpunimit tonë.
Ai ka qenë një miku im shumë i afërt, gjithashtu i dashuruari i një pjese të madhe të lexuesve, kritikëve, studjuesve, poetëve e shkrimtarëve të Shqipërisë. Për këto kam vendosur të shkruaj. Dhe kam bindjen se këto të vërteta do ia shtojnë edhe më shumë vlerat Bilalit si njeri e si talent i rrallë i fushës së letrave shqipe.
Njohja
Në kohën që u njoha me Bilalin nuk e kisha menduar se një ditë do të ulesha e do shkruaja për jetën e tij. Ndaj njohja jonë nuk ka një datë të caktuar saktë. Në të vërtetë unë e kisha hasur shpesh emrin e Bilalit në faqet e gazetave dhe revistave dhe e konsideroja si një tregimtar të talentuar dhe të paarritshëm.
Atë ditë sapo kisha lënë një cikël me vjersha në redaksinë e gazetës "Drita". Atëherë selia e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë ndodhej në rrugën e Medresesë, më saktë në një kthesë në të majtë të Selvisë.
Po zbrisja shkallët. Diku në oborr poshtë një bredhi rrinte një djalë kaçurels, me flokë pak të anuar në të djathtë. Në dorë mbante një tufë me letra të bëra tub. Rrinte atje disi kokulur duke gërvishur tokën me majën e këpucës. (Një zakon i përhershëm i tij). Kur iu afrova, ngriti kokën e më përqendroi vështrimin, bëri të fliste, por unë ia mora fjalën:
- Do shkoni tek redaksia e gazetës "Drita"? Ngjitu se Dhimitër Xhuvani është vetëm… Por, më falni, kush jeni? - vazhdova për t’u prezantuar.
- Bilal Xhaferri, – ma ktheu ai me një gjysmë zëri.
Pata një stepje dhe ngërçi m’i mbylli fjalët. Përpara kisha tregimtarin që e admiroja së tepërmi. Muaj më parë, në revistën "Nëntori", pata lexuar tregimin e gjatë "Rrugë dhe fate". Vetëm ata që e njohin këtë tregim më japin të drejtë... Po rrija përballë tij si guak…
Ai e ndjeu hutimin tim dhe për ta ndryshuar gjëndjen pyeti:
- Po ti, kush je?
- Namik Mane, – ia ktheva.
Bilali më buzëqeshi, më zgjati dorën dhe, mbas atij shtrëngimi duarsh, të dy e kuptuam se do të bëheshim shokë dhe miq të afërt me njëri-tjetrin…
Vath Koreshi
Vathi atëherë punonte si redaktor në gazetën "Zëri i Rinisë" dhe përgatiste një faqe të veçantë letrare që botohej një herë në dy javë, të shtunave. Ne, letrarët e rinj, kishim dëshirë të madhe që të botonim në të, po ja që talentin nuk e kishim të njëjtë dhe mundësitë për botim po ashtu. Vathi gjithmonë mundohej që t’u shtonte besimin në vetvete letrarëve. Ndonjëherë, kur ndonjë shkrim s’i pëlqente, na bënte vërejtje me takt për të mos na demoralizuar. Ndërsa për shkrimet që i pëlqenin nuk e fshihte simpatinë.
Bilali dhe unë patëm çuar para disa ditësh nga një cikël me vjersha. Atë ditë unë pata një punë në Tiranë dhe shkova edhe në redaksinë e "Zërit të Rinisë" për të pyetur për fatin e tyre. Mbasi u interesova për vjershat e mia, pyeta edhe për ciklin poetik të Bilalit.
Vathi u ngrit e më shoqëroi nëpër korridorin e gjatë e të gjerë të selisë dhe, duke lëvizur poshtë e lartë, nisi të më recitojë vjershën "Balada çame", që mbas vitesh u bë e famshme. Kjo vjershë, e shoqëruar dhe me disa të tjera, u botua në "Zërin e Rinisë", në 10 shtator 1966, me titullin "Baladë".
Po e përsëris: Vjersha ishte mësuar përmendësh nga redaktori i nderuar, i ndjeri Vath Koreshi, para se të botohej. Ç’nder për Bilalin!…
Bilal Xhaferri, Adriatik Kallulli dhe unë
Së bashku me Bilalin kishim çuar në ndërmarrjen botuese "Naim Frashëri" nga një vëllim me vjersha, të cilët, mbasi kaluan procedurën e zakonshme të reçensimit, ndodheshin në zyrën e redaksisë. Atëherë redaktori i poezisë ishte miku ynë Adriatik Kallulli. Ai na thirri me urgjencë që të shkonim e të takoheshim me të.
…Po ngjisnim shkallët e ndërmarrjes botuese, kur, nga kati i tretë, po zbriste piktorja e nderuar, Safo Marko.
Me të parë Bilalin, ajo thirri:
- Ku je, o Bilal Xhaferri, se, me novelën "Përtej largësive", ke çmendur pleq e të rij.
Bilali u takua me të, ndërsa unë shpejtova lëvizjet e këmbëve dhe u gjenda tek zyra e Adriatikut. Më pas erdhi Bilali.
Adriatiku, ashtu si gjithmonë impulsiv, na vuri të dyve mes krahëve dhe, duke dalë nga zyra e tij, u tha kolegëve që të mos e shqetësonin, vetëm në rast tepër urgjent dhe, ashtu të tre, u futëm në një zyrë të lirë. Adriatiku, pa e zgjatur, nisi të flasë për dy vjersha që Bilali i kishte futur në vëllim.
- Këto duhet t’i heqësh patjetër se të dëmtojnë seriozisht dhe nuk duhet të marrësh më kurajo për t’i çuar nëpër redaksi.
Mua më kujtohen shumë mirë ato vjersha. E para kishte si subjekt një punëtor, i cili, mbasi ka marrë rrogën e 15 ditëshit, i sjell lekët nëpër duar duke folur me vete: "Ku t’i çoj unë këto, unë i kam borxh të gjitha".... E dyta: Një djalë, mbasi ka mbaruar beteja e Torviollit, ose e Beratit, (këtë nuk e mbaj mend mirë), kërkon mes të vrarëve trupin e babait të tij, por nuk e gjen. (Babait të Bilalit nuk i dihet ende varri)…
- Ne e dimë se ti ke babain të pushkatuar – i tha Adriatiku. - Dikujt mund t’i shkoj mendja se po aludon për të.
Ata që nuk i njohin ato kohëra dhe që lexojnë sot këto rrjeshta kanë të drejtë të thonë: "E po ç’ka këtu për të fshehur?!"…
Ndërsa ne themi: Me ato motive, burgu ishte pak…
Mbyllja në dhomë e të treve kishte edhe një qëllim tjetër. Vëllimi i Bilalit duhej futur sa më shpejt në shtyp. Adriatiku i njihte mirë nevojat e Bilalit për lekë. Procedura e shpejtuar bënte që Bilali të merrte një paradhënie.
Librit, që të futej në shtyp, i duhej një titull i përshtatshëm. Bilali nuk e kishte atë. Dhe ne, të tre, të mbyllur në atë zyrë, duke i dhënë mendime dhe njëri-tjetrit, krijuam vjershën "Lirishta e kuqe", me të cilën i vumë titullin vëllimit…
Bilali e mori paradhënien, por ngjarjet u vështirësuan. "Lirishta e kuqe", u botua, por nuk doli në qarkullim. U ndalua, u kthye në karton…
Eglantina Mandia dhe kamarjeri i kafe "Krusalit"
Ishte botuar vëllimi me tregime "Njerëz të rinj, tokë e lashtë". Autori i këtij libri u bë shpejt admirues i lexuesve të shumtë. Në qarqet letrare pyesnin: Kush është Bilal Xhaferri, ky talent i panjohur, i heshtur, me arsim të gjysmuar?!… Thuhej se shtronte dhe asfaltonte rrugët e veriut të Shqipërisë…
Eglantina Mandia, tregimtaria e suksesshme e atyre viteve, i kërkoi shoqes së saj, Donika Omari, redaktores së vëllimit "Njerëz të rinj, tokë e lashtë", ta njihte me Bilalin, në se ai do të vinte ndonjëherë në redaksi. Krijuesit kanë gjithmonë dëshirë që të njihen me njëri tjetrin e të shkëmbejnë mendime e përvojat, sidomos me shkrimtarë me vlerat e Bilalit…
Me të mbërritur në Tiranë, nisi një shi i imët. Ne u futëm tek kafe "Krusali" që të prisnim të pushonte shiu. Unë zura një tavolinë. Bilali nuk u ul, ndenji në këmbë.
- Sa qef ke që të shtrohesh, – m’u drejtua mua, - çohu, unë kam lënë orar me Eglantinën dhe nuk dua që të më presë.
Unë iu luta Bilalit që të mos e shoqëroja. I thashë se do ta prisja në kafe, sado që të vonohej…
Ishin ditët e mia më të trishtuara… Ato ditë, kisha mësuar se vëllimi im me vjersha "Lirikat e ushtarit", qe pezulluar në shtyp dhe nuk më kishin dhënë shpjegime përse. Redaktorët e gazetave po më prisnin ftohtë dhe unë vetë po i shmangesha përballjes me ta… Nuk doja të besdisja njeri…
Bilali u bind. U nis vetëm.
Të moshuarit e dinë, se kafe Krusali ka qenë një ndërtesë në krah të Bankës Kombëtare, në sheshin e madh të Tiranës, ndërsa ndërmarrja botuese "Naim Frashëri" tek "21 Dhjetori". Pra, ishte një distancë e konsiderueshme për Bilalin, ndërkohë ishte dhe pa çadër.
Me të dalë Bilali nga lokali, shiu u shtua edhe më shumë. Mendova se mund të kthehej ose ka gjetur ndonjë strehë…
I kërkova kamarierit që të sillte një teke fërnet dhe, mbasi rehatova qëndrimin, nxorra një libër e nisa ta shfletoj… Është çudi se krijuesit gjithmonë e shfaqin shpejt veten…
Me të ardhur kamarieri më pyeti se kush isha dhe për punën që bëja.
Unë u prezantova. Kamarieri, një mesoburrë, bëri sikur më njihte, por, kur i fola për Bilalin, u ngazëllua. La tabakanë në një tavolinë tjetër, u ul pranë meje dhe më zuri të më fliste për tregimet "Purpurani", "Largimi", "Përtej largësive", "Në rrugë"...
- Si?!… Ai që rrinte në këmbë, ishte Bilali?! – më thoshte me habi. - Sa do doja të prezantohesha me të…
- Mos u merakos! – e sigurova unë. - Mbas pak do të vijë këtu… Unë Bilalin po pres, - vazhdova.
Koha e pritjes m’u duk e shkurtër, mbasi kamarieri fliste e fliste me një pasion të admirueshëm.
Me të hyrë Bilali në lokal, m’u duk se pashë një njeri të tjetërsuar. Ai qe lagur deri në palcë…
- Si je bërë kështu?! - i thashë. - Pse nuk prite të pushonte shiu?…
- Ti e di se unë nuk dua të le njeri të më presë, - ma ktheu.
- Hajde tani, hiqe xhaketën që të thahet, - vazhdova si me urdhër.
- Pse, këtu do zhvishem?! – ma ktheu si me habi.
Kamarieri erdhi shpejt e shpejt se Bilali rritne ende në këmbë.
- Vëre xhaketën në karrigen përballë sobës… Merre edhe peshqirin që të thashë flokët, se nuk na besdis, – ndërhyri kamarieri.
- Hajde, mos u druaj! - thashë unë se kamarierin e ke simpatizantin e tregimeve të tua.
Në mes të lokalit ishte një sobë komode me tulla të kuqe. Kamarieri i shtoi dru. U ndez një zjarr i madh.
Unë kërkova një fërnet tjetër. Bilai mori një çaj me biskota. U ndjemë si në mjedis familjar.
- Ç’thoshte Eglantina? – e pyeta më vonë.
- O, i vlerësoi së tepërmi tregimet e mia, më bëri me turp, - tha ai me dhysmë zëri.
- Po si vajzë, si t’u duk?! – e pyeta përsëri.
(Unë nuk e kam njohur asnjëherë Eglantinën)… Ishim të rinj atëherë… Na lejohej që të bënim edhe pyetje të tilla…
- Do doja më mirë të bëja një libër tjetër me tregime se sa të më shihte ashtu, si një mi i lagur, - ma ktheu.
Në fund, mbasi Bilali u tha dhe shiu kishte pushuar, u ngritëm për të dalë. Unë bëra të paguaja.
- Nderi është i imi, – tha kamarieri, duke më ulur dorën.
Unë u skuqa në fytyrë… Në të vërtetë, ajo pritje nuk mund të paguhej…
Dritëro Agolli
Në vitet ’70, mbas kthimit nga internimi, pata një prodhimtari të madhe krijuese. Lëvroja tregimin e shkurtër. Miqtë e mi, Bardhyl Agasi, Sotiraq Gjordeni e Petraq Risto, aty-këtu, në biseda me persona të ndryshëm, rrisnin vlerat e mia si njeri e shkrimtar, duke më ndezur dëshirën e madhe për të botuar. Gjithashtu ata m’u imponuan për të kërkuar të drejtën e botimit...
Në mesin e vitit 1966, mbas miratimit për botim të vëllimit me poezi "Lirikat e ushtarit", për çudi, jo që nuk ma botuan librin, por më hoqën edhe të drejtën e botimit. Pra, unë kisha afro 10 vjet që nuk më lejohej të botoja.
Kështu, i nxitur edhe prej shokëve, mora guximin dhe shkova të takoja Kryetarin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, Dritëro Agollin.
U ula në klubin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë dhe, si gjithmonë, ia nisa me gotat e fërnetit. "Akooli e mbyt ndrojtjen", kam shkruar dikur në një nga tregimet e mia…
Diku në një tavolinë, pak më tej, qe ulur edhe Dritëroi. Unë ktheja gotat e fërnetit i vetëm. Dikur pranë meje kaloi Dritëroi. Dikush i kishte folur për mua.
M’u afrua.
- Namik Mane? - tha. - Kam dashur të të njihja…
- Unë për t’u takuar me ju, kam ardhur, - ia ktheva me ndrojtje, - por ja, kam pirë ca, – vazhdova si me turp.
- Epo, mirë ke bërë, - qeshi Dritëroi, - kur të mbarosh po të pres në zyrë, - shtoi dhe u largua.
Nuk u vonova shumë. Dritëroi derën e zyrës e kishte lënë hapur dhe hyra lirshëm. U ula në kolltukën përballë tij dhe nisa të shpreh kërkesën time: Pra, kërkoja që të më kthenin të drejtën e botimit.
Ndërsa po flisja, në zyrë hyri Anastas Kondo, ish Sekretar i Partisë i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë.
Dritëroi na prezantoi. Anastasi mori menjëherë pjesë në bisedë, duke thënë:
- Po ti ke qenë mik i afërt i Bilal Xhaferrit?… Me të tilla kondita ne e kemi shumë të vështirë të të ndihmojmë…
- Miq të Bilal Xhaferrit kemi qenë të gjithë! - ndërhyri Dritëroi…
Subscribe to:
Posts (Atom)
